Uluğ Bey

Uluğ Bey Biyografisi

Astronom, Matematikçi ve Sultan

Timur İmparatorluğu’nun 4. Sultanıdır.

Uluğ Bey, 22 Mart 1393 tarihinde Sultaniye’de doğmuştur. Asıl adı Mehmet Torgay´dır. Timur‘un torunudur ve Timur İmparatorluğu’nun 2. hükümdarı olan Şahruh’un oğludur.

13 yaşında iken Horasan ve Maveraünnehir eyaletlerine hakan naibi oldu. Başkent seçtiği Semerkant’ta, müstakil bir hükümdar gibi hareket etti.

1446 yılında babası hükümdar Muînüddin Şah Ruh´un ölümü üstüne hükümdar oldu. Saltanat yılları esnasında matematik ve gökbilim ile yakından ilgilendi. Fen bilimleri ve astronomiye merakı, kendisini dünya tarihinin en büyük astronomlarından biri haline getirdi.

Uluğ Bey hakan olunca, Osmanlı Devleti ile münasebetlerini sıklaştırmaya ve geliştirmeye gayret etti. İki Türk ülkesi aralarında elçiler, bilim adamları gidip gelmeye başladı. O, savaştan çok kendisini bilime adamış bir hükümdardı. Sarayına zamanın bilginlerini. İnceleme için Çin’e değin heyetler yolladı. Uluğ Bey Semerkant’ta bir medrese, dahası gözlem evi yaptırdı. Gökbilim ilminin gelişmesine çalıştı. Bu gözlem evi orta çağdaki astronomi bilgisini en yüksek düzeye ulaştırdı.

Uluğ Bey´in yeryüzünde bir karış toprak bile fethetmek gibi bir ihtirası yoktu. Onun tüm merak ve hevesi, yeryüzünde değil, gökyüzündeydi. Ülkeler fethetmekten ziyade, gökyüzü âleminde araştırmalar yapmayı, gök kubbenin sırrını çözmeye çalışmayı seçim ediyordu.

İktidarı döneminde, Öncelikle Semerkant ve Buhara olmak üzere tüm ülke, Türk mimarisinin seçkin eserleriyle donatıldı. Bir akademi haline getirdiği sarayı, devrin meşhur alimlerinin toplanıp bilimsel tartışmalar yaptığı ve eserler hazırladığı bir mekan oldu.

Uluğ Bey vaktinde yeni astronomi aletleri yapılmış, eski aletler geliştirilmişti. IX. ve X. yüzyılda bir usturlab ile ancak 43 işlem yapılırken, Uluğ Bey vaktinde geliştirilen usturlab, 1000’den artı işlem yapıyordu. Uluğ Bey’in usturlabının çapı 40 metre idi.

Uluğ Bey, bu vesileyle gökyüzünün bundan başka haritasını yapmayı başarmıştı. Bu gökyüzü haritası, kendisinden sonra gelecek nesillere astronomi çalışmalarında ışık tutacak, onlara rehber olacaktı.

İlhanlılar vaktinde yapılan rasatları her tarafta gözden geçiren ve 12 sene boyunca rasat yapan Uluğ Bey, 1437’de, büyük eseri Uluğ Bey Zici’ni yazdı. Bu eser, daha önce yazılan ‘zic’Ierin yanlışlarını düzeltiyor ve yıldızların hareketlerini daha mükemmel gösteriyordu. Uluğ Bey’in bu eseri 1665’te Oxford’da İngilizce ve 1853’te de Fransızca olarak basıldı.

Milletrerarası Astronomi Derneği de Ay yüzeyindeki bir kratere onun adını verdi. Beş ülkenin astronomlarından ve bilhassa Ay’a uydu gönderen ülkelerin uzmanlarından oluşan bir komisyonun hazırladığı Ay Haritasında, üç Türk astronomunun adları da yer alır. Büyük bir kratere Uluğ Bey adı verilmiştir. Ay atlasında adları bulunan öteki iki Türk bilgini, Beyruni ve NasireddînTûsî’dir.

Uluğ Bey, 27 Ekim 1449 tarihinde kendisine isyan eden oğlu Abdüllatif Mirza kadar Semerkand’da 56 yaşında iken öldürüldü.