Vehbi Koç
Vehbi Koç Biyografisi
Vehbi Koç, 1901 doğumlu meslek adamı ve hayırsever. Temelleri 1927‘ye dayanan Koç Holding‘in kurucusu ve çoğu alanda Türkiye’de ilkleri gerçekleştirmiş bir duayen olan Vehbi Koç, Türkiye’nin en zengin iş adamıydı.
Ahmet Vehbi Koç, 20 temmuz 1901‘de Koçzade Hacı Mustafa Efendi (1874-1928) ve Kütükçüzade Hacı Rıfat Efendi‘nin kızı Fatma Bayan‘ın (ölümü 1963) çocukları olarak Ankara‘nın Çoraklık semtinde dünyaya geldi. Baba göre üç asırlık, anne göre Hacı Bayram-ı Veli sülalesine dayanan altı asırlık bir aileden gelen Koç, 1906 yılında 5 yaşındayken Hacı Bayram Camii’nin bitişiğindeki mahalle mektebi Topal Öğretmen Mektebi‘ne başladı ama daha sonra 1908’den itibaren Hacı Bayram Camii’nin yanındaki kiralık bir evde faaliyet belirten 5 yıllık ilkokula devam etti.
1914‘te Taş Okul diye anılan ve binası şimdiki Tıp Fakültesi İhtisas Hastanesi’nin bulunduğu yerde olan Ankara İdadisi‘ne giren Koç, 15 yaşındayken İdadi’yi bitirmeden tasdikname aldı. Vehbi Koç’un mektep İdaresi’ne tasdikname almak için v
Maişetimi ihtiyacı karşılamak için mektebimi terk etmek mecburiyetinde kaldım. Lazım gelen tasdiknamenin verilmesini rica ederim. Ahmet Vehbi
1917‘de dedesiyle ve babasıyla görüşerek esnaflığa başlayan Koç, Karaoğlan Caddesi’nde oturdukları evin altındaki işyeri, bir sandık ayakkabı lastiği, bir sandık şeker, bir kaç teker kaşar peyniri, zeytin, makarna gibi mallarla bakkal dükkanı haline getirdi ve üzerine Koçzade Hacı Mustafa Rahmi tabelası kondu. 1920 yılına gelindiğinde Kurtuluş Savaşı‘nın başlamasıyla, 19 yaşında müsahhih yardımcısı olarak Büyük Millet Meclisi Matbaası’nda Cevat Fehmi Başkut‘un yanında çalışmaya başladı fakat 1921 yılında Muhafız Kıtası Kumandanı İsmail Hakkı Bey’in (Tekçe) basımevi yöneticilerine bir meseleden nedeniyle kızması nedeniyle, öteki matbaa işçileriyle birlikte askere sevk edildi. Vehbi Koç, Muhafız Kıtası’nda 1.5 yıl sürecek askerlik görevine başladı.
1926‘da ailesinin, teyzesinin kızı Sadberk Aktar‘la evlendirilmesine karar vermesi üstüne 1927 yılında Ankara’lı tüccar Sadullah Aktar’ın kızı Sadberk Bayan’la evlendi. Babasının dükkanı Vehbi Koç’un üstüne devretmesi üzerine Koçzade Ahmet Vehbi ismiyle Ankara Ticaret Odası’na kaydoldu. 1928’de Ankara Ticaret Odası İkinci Başkanı olan Koç’un, aynı yıl içerisinde babası Hacı Mustafa Rahmi Bey, 54 yaşında vefat etti.
1928’de Ford ve Standard Oil (Mobil) şirketlerinin Ankara Temsilciliklerini alan Koç, 1931’de birincil Avrupa seyahatine çıktı. Pheste, Viyana, Berlin ve Paris‘i gördü. Babasının ve kayınpederinin genç denilecek yaşlarda yürek rahatsızlığından ölmelerinden fazla etkilen Koç, Paris’te devrin ünlü yürek doktoru Dr. Vacquez‘e tetkik oldu. Dr. Vacquez’in, henüz 30 yaşındaki Vehbi Koç’u kalbinin sağlam olduğunu söylemesiyle rahatladı ama 1935’te kız kardeşi Zehra Kütükçü‘nün kocası Halim Bey’in çok genç yaşta ölüm etmesi üstüne yeniden evhama kapıldı ve Viyana’da meşhur hekim Epinger’e tetkik oldu. Doktorun, açık hava ve spor nasihat edip, ata binmesinin ona iyi geleceğini söylemesi üstüne, bu spora başlayan ve kısa sürede beygir sporunun faydasını görebilen Koç, işi atçılığa, yarışçılığa kadar götürdü. Mermer ve Kamelya isimli atlarıyla koşuculuk yaptı. Lakin işe kendisini tam veremediği için 14 bin lira zararla atları elden çıkardı.
1934 yılında sanayi alanında ilk teşebbüsünü yapan Koç, Haliç Sütlüce’de Hovagimyan Biraderler‘in boru fabrikasına karşılıklı oldu. Ama hesaplar iyi yapılmadığı için iş battı. Vehbi Koç, bu tür bir kaç tecrübeden daha sonra şu karara vardı:
Başkalarının kurduğu işe iki taraflı olmam. Kendi kurduğum işe iki taraflı ararım.
1937‘de İstanbul’da birincil şubesini açan Koç, Fermenciler’de 100 bin lira sermayeli Vehbi Koç ve Ortakları Kollektif Şirketi‘ni faaliyete geçirdi. Kendi sahalarında işi bildiğine inandığı Muhakkak Güraç, İsrail Anastasyan ve İsak Altabef‘i, şirkete iki taraflı aldı ve bu ortaklık 1954’e değin sürdü.
1938‘de ise şahıs şirketlerinin uzun ömürlü olmadığını gördü ve sermayesi 300 bin lira olan Koç Ticaret Anonim Şirketi‘ni kurarak, müesseseleşme yolunda manâlı bir adım attı. (Bu dönemde bir Cumhuriyet Altını 11 lira 12 kuruştur). Şirketin ilk Genel Müdürlüğü’ne İş Bankası Genel Müdür Yardımcılığı’ndan ayrılan Fazıl Öziş‘i getirdi.
1944‘de birincil otomobil ticaret şirketi olan Motor Ticaret‘i kuran Vehbi Koç, 1945 yılında İkinci Dünya Savaşı sonrası ticarette öncelik için, New York’ta Ram Commercial Corporation adıyla bir şirket kurdu ve başına Vecihi Karabayoğlu‘nu getirdi. Amerika’da Koç Ticaret namına Genel Electric, U.S. Rubber, Oliver, Burroughs, York gibi manâlı şirketlerin temsilcilikleri alındı. Gaye, Amerika’ya mülk almaya gelen devlete ait heyetlere mal satış, danışmanlık yapmaktı fakat malum sonuç alınamadığı için Ram Commercial Corporation 1954’te kapandı.
1946‘da ilk Amerika seyahatine çıkan Vehbi Koç, 52 gün kaldığı bu yeni dünyadan oldukça etkilendi. İşadamlarının zamanı nasıl kullandıklarını, meslek görüşmelerini nasıl yaptıklarını gören Koç, Ampul fabrikası için Genel Electric’i ikna etti. (1948’de General Electric ortaklığıyla birincil ampul fabrikasını kuruldu.) İş görüşmelerinin yanına sağlığını da ihmalkârlık etmedi, Ford Hospital’de ve Chicago’daki meşhur Mayo Clinic‘te kontrolden geçti.
Vehbi Koç, 1947‘de Ankara Oksijen Şirketi‘ni kurarak kendi sermayesiyle giriştiği birincil sanayi teşebbüsünü gerçekleştirdi. 1951‘de ise ilk büyük sosyal yardımını gerçekleştirerek Ankara Üniversitesi Vehbi Koç Öğrenci Yurdu‘nu yaptıran Koç, benzer sene Belçika’da bir araba kazası geçirdi ve hafif yaralandı.
1954’de yılında birçok yatırıma imza atan Koç, Bozkurt Mensucat, Kavel, Türk Demirdöküm ile Türkay Fabrikaları kuruldu ve Arçelik‘in temellerini atan Erol isimli şirket oluşturuldu. (Bozkurt Mensucat dokuma alanında, Türk Demirdöküm birincil radyatörleri ve daha sonra da otomotiv endüstrisi için dökme parçaları üretmek alanında faaliyet gösterdi. Arçelik Fabrikası ise başlangıçta madeni ofis eşyası üretim ederken, sonradan buzdolabı, çamaşır makinası, termosifon üretmeye başladı.) 1956’da ise ilk turizm yatırımını, Divan Oteli’ni kurarak gerçekleştirdi. Divan Oteli, Eylül 1955’te tam açılışı yapılmadan Dünya Para Fonu Kongresi’nin delegelerini misafir etmek üzere hükümetin emrine verildi.
1958 yılında eşi Sadberk Bayan ile birlikte Hac’ca giden Koç, 1960’da DP iktidarının baskısıyla, Müdafaa-i Hukuk devrinden beri belirtilen bulunduğu Cumhuriyet Ahali Partisi‘nden istifa etti ama Demokrat Parti‘ye girmeyi reddetti.
1961‘de ilk olarak Gazsan A.Ş. adıyla kurulan ve 1963 yılında Aygaz adını alan şirketi kurdu. Sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG) temini, depolaması ve dağıtımında öncü oldu ve bu sayede Türk halkı sıvılaştırılmış petrol gazını ilk kez Aygaz ile tanımış oldu. Vehbi Koç 1963’te, şirket sermayesinin %10’u oranında Aygaz hissesinin şirket çalışanlarına verilmesini onayladı ve Aygaz, çalışanlarını şirkete müşterek yaptı. 1962’de ise Türkiye’nin ilk traktör fabrikası Türk Traktör’ü kurarak, traktör imalatına geçti.
1963 yılında kurumsallaşma yolunda çok kayda değer bir adım atarak Koç Holding‘i kurdu. Şirketler daha artı büyümeden temelini sağlamlaştırmak, şirketlerin birbiriyle bağlantısını güçlendirmek, modern idare prensipleriyle yönetilmelerini ve en önemlisi sürekliliklerini sağlamak istiyordu. Benzer sene, annesi Fatma Hanım vefat etti.
1964‘de Türkiye’nin birincil kablo fabrikası olan Türk Siemens, Alman Siemens firmasının ortaklığıyla hayata geçti. 1965’de ise İzocam‘ı Koç Topluluğu’na dahil edildi ve Elektrik motoru ve kompresör üretecek olan Türk Elektrik şirketi, General Electric ile müşterek olarak kuruldu.
Vehbi Koç, 1966 yılında 60 takvim bir rüyasını gerçekleşti ve birincil Türk otomobili Anadol piyasaya çıktı. Hükümetin, 26.800 liradan satılmasına müsade verdiği Anadol, maliyeti düşürebilmek için plexiglass-sırça elyafından üretildi. Aynı sene Bekoteknik, Beldesan, Otoyol, Tekiz ve Sedko tesisleri Koç Topluluğu’na katıldı ve Otoyol, FIAT lisansıyla düz treyler için çekici yapımına başladı. 1968’e gelindiğinde ise araba konusunda Türkiye’nin en köklü ve büyük yatırımını gerçekleştirdi ve Bursa’da FIAT lisansıyla araba üretecek olan Tofaş Fabrikası, İtalyanlarla iki taraflı olarak kuruldu. Tofaş, 1972‘de Murat 124 marka otomobilleri üretti.
1967‘de uzun yıllar projelendirdiği tarımsal yatırım düşüncesini hayata geçirdi ve Tat Fabrikası konserve imalatına başladı. Büro eşyası yapımı için Bürosan kuruldu. Türk Eğitim Vakfı‘nın kuruluşuna öncülük etti. (Vakfın kuruluşu için 205 kişi biner lira verdi.) İstanbul Amiral Bristol (Amerikan) Hastanesi, Vehbi Koç Kobalt Pavyonu hizmete girdi. Bu dönemde attan düşen Vehbi Koç’un, sol kolu üç yerden kırıldı ve bu yüzden beygir sporunu bıraktı. Benzer yıl Eskişehir Anadolu Üniversitesi Vehbi Koç Kitaplık ve Araştırma Tesisi çalışmaya başladı. Hem ODTÜ Vehbi Koç Öğrenci Yurdu açıldı ve 1969‘da uzun yıllar uğraş verdiği vakıflaşma, yasal düzenlemelerin yapılmasıyla gerçekleşti ve Vehbi Koç Vakfı‘nı kurdu.
1970 yılı Koç Grubu için hesaplı ve ticari alanda büyük adımların atıldığı bir sene oldu ve ilk kez Türkiye’nin birincil merkezi ihracat organizasyonunu sağlayan Ram Dış Ticaret şirketi kuruldu. Gerisinde Türk özel sektörünün uzun vadeli çalışmaya karşın birincil şirket tasarlama bölümü Koç Holding bünyesinde kuruldu. Kibrit ve orman ürünleri imalatı için Kav kuruldu. Otomotiv sanayi için elektrik donanımı üretecek Mako, Topluluğa dahil oldu. 1972’de Ticari soğuk hava dolapları yapacak olan Mesan kuruldu. 1973’de Koç Yatırım ve Sanayi Mamülleri Pazarlama A.Ş.’nin yüzde 56’sı halka açıldı. Şirket takriben 9.000 ortaklı kuruluş haline geldi. Aynı yıl Vehbi Koç’un eşi Sadberk Hanım vefat etti.
1974‘de Migros Gıda Mağazaları zinciri Koç Holding’e dahil oldu. Aynı sene Vehbi Koç, Federal Almanya Cumhuriyeti Liyakat Nişanı Büyük Haç Rütbesi‘ne bedel görüldü.
1975‘de Koç Otomotiv araştırma bölümü bitmiş düzenlenip geliştirilerek Arge adını aldı. Bu Nedenle özel sektörün ilk Araştırma ve Geliştirme bölümü doğdu. 1976’da ise Sarıyer Vehbi Koç Vakfı Lisesi hizmete girdi. 1979 yılında Fransız sermayesiyle işbirliğinin adımı atıldı. Peugot marka araç üretmek için Karsan kuruldu.
Vehbi Koç, 1980‘de eşinin vasiyetini yerine getirerek Sadberk Hanım Müzesi‘ni hizmete soktu. Türkiye2nin birincil özel müzesinde, Sadberk Koç’un hayatı her tarafında biriktirdiği Türk ve Anadolu kültürü sanat eserleri ve sonradan dargın eserler sergilenmeye başlandı. 1982 yılında ise Türkiye’nin işyerinde eğitim veren birincil Idare Çalışmaları Merkezi KOGEM kuruldu ve kurslara başladı.
1983‘de 1.Milletlerarası Altın Merküri Ödülü bölge Vehbi Koç, 1984 yılında Koç Holding İdare Meclisi Başkanlığı’nı oğlu Rahmi Koç‘a devrederek, aktif olarak yönetimden çekildi lakin Koç Holding Asalet Başkanı olarak çalışmalarını sürdürdü ve zamanın büyük bölümünü vakıf ve hayır işlerine yönlendirdi. Benzer yıl kendisine Anadolu Üniversitesi tarafından Fahri İşletme Doktoru ünvanı verildi. Fahri Galatasaray’lılık ünvanı aldı. Yüksekova Hemşerilik Belgesi aldı.
1984‘te Maret‘i kuran Koç, Ford’la 60 yıla yaklaşan birlikteliğin sonucu olarak, Türkiye’nin birincil Ford araba üretimini başlattı. Ford Taunus piyasaya sunuldu. Aynı sene eğitim yardımları dolayısıyla Cumhurbaşkanlığı’nca takdirname verildi. Koç şirketleri, İstanbul Şehri’ne Etiler-Ulus üstgeçidini (Koç Köprüsü) yaptırarak armağan etti. Trafik kazaları ve 1. Basamak Çare Hizmetleri Ünitesi hizmete girdi. Türkiye’nin nüfus ve aile sağlığı sorununun önemini görebilen Vehbi Koç 1985 yılında Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı‘nı kurdu ve vefatına kadar başkanlığını yürüttü. Tugev Turizm Geliştirme ve Eğitim Vakfı kuruldu. 1986‘da American Express Company ortaklığıyla Koç-Amerikan Bank kuruldu. 1993’de ise Koç-Amerikan Bank’taki Amerikan Express Company hisseleri satın alınarak, banka Koçbank oldu.
Vehbi Koç, 1987 yılında Milletlerarası Ticaret Odası tarafından, Yılın İşadamı ödülüne bedel görüldü. Hindistan’ın merkezi Yeni Delhi’deki törende ödülü Hindistan Başbakanı Rajiv Ghandi verdi. Uluslararası ticaretin Nobel�i sayılan ödül, yurtiçi ve dışarıya büyük yankılar uyandırdı.
1988‘de Koç Özel Lisesi‘ni kurdu ve ilk mezunlarını 1992 yılında veren lise, kâr amacı gütmeyen bir eğitim kurumu olarak, başarılı öğrencilere de burs vermeye başladı. 1993’de ise Koç Üniversitesi Türkiye’nin ikinci özel üniversitesi olarak öğretim hayatına başladı.
1994 yılında Birleşmiş Milletler Dünya Nüfus Planlaması Ödülü, Türkiye Aile Sağlığı ve Planlaması Vakfı adına Vehbi Koç’a verildi. Koç, ödülünü 14 Haziran 1994 tarihinde Cenevre‘de düzenlenen törenle, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Boutros Boutros Ghali‘den aldı. 1996‘da ise kendisine Türk Demir ve Çelik Döküm Sanayicileri Derneği tarafından iftihar üyeliği ve asalet plaketi verildi.
Rahmi Koç (1930), Semahat Arsel (1928), Sevgi Gönül (1938) ve Suna Kıraç (1941) isimlerinde dört çocuk sahibi olan Vehbi Koç, bayram tatilini devretmek üzere gittiği Antalya‘da 25 şubat 1996‘da akşam saatlerinde Migros mağazasını gezdi ve yeni projelerle ilgili bilgiler aldı. Aynı akşam Talya Oteli‘ne döndükten sonra fenalaştı ve saat 18:332de yaşama veda etti.
Vehbi Koç’un vefatının arkasında Aydın Boysan‘ın kendisiyle ilgili kaleme aldığı bir anısı şöyledir:
İradesine Her Zaman Hayran Kaldım
Sayın Vehbi Koç ile ilişkimiz 1954 yılında başladı. Aramak oysa, 40 yılı bulmuşuz. Dile basit. Ben o zaman genç bir adamdım. Vehbi Bey ise orta ihtiyar, lakin yine de fazla ünlü bir kişiydi.
O günlerden beri neler geçti diye düşünüyorum da, tek cümlelik bir özet yapabileceğimi anlıyorum: Ben yaşlı bir adam oldum, Vehbi Bey ise orta yaşta kaldı.
Sayın Vehbi Koç ile 40 yıl sürebilmiş bir ilişkiden, bir takım sonuçlar çıkarmamak olası değil. Eminim ama, kendisi tüm ömrümde programlı yaşayabilme başarısını göstermiştir. Zorunlu esneklikler bile, program kavramının ilkeleri içinde yapılmıştır.
Herkese eşdeğer farklı alanlara yönlendirilmiş zaman hazinesini kullanmayı mükemmel bilir. İsterse tatilde olsun, randevularına dakikasında gelirdi. bizzat benim de programlı yaşayabilme çabalarımda, Vehbi Bey görgüsünün önemli katkısı vardı.
Ama, Vehbi Bey’den bile hiç öğrenemediğim bir meziyet, ölçülü yaşama başarısıdır. Vehbi Bey ne kadar ölçülü ise, ben pek ölçüsüzüm. Bilhassa sofrada… Bardak içeriği tüketiminde. Kendisinin sağlık durumu şartlarına muhakkak yerinde ölçülü yaşama iradesine, ben defalarca hayran kaldım. O da benim ölçüsüzlüğüme hep hayran kaldı.
Vehbi Koç’un 1973‘de kaleme aldığı ve o yıla değin yaşadıklarını, tecrübelerini anlattığı Hayat Hikayem ve 1987‘de kaleme aldığı Hatıralarım, Görüşlerim, Öğütlerim isimli iki kitabı bulunmaktadır.
Vehbi Koç, 1927 yılında Ankara’lı tüccar Sadullah Aktar’ın kızı bununla beraber teyzesinin kızı Sadberk Bayan’la evlendi. 1929 yılında birincil çocuğu Semahat Koç (Arsel), 1930 yılında oğlu Rahmi Koç, 1938’de kızı Sevgi Koç (Gönül) ve 1941’de de kızı Suna Koç (Kıraç) doğdu.
