Knidoslu Eudoxus

Knidoslu Eudoxus Biyografisi

Knidos’lu Eudoxus, M.Ö. 408 yılında Knidos’da doğmuştur.( Knidos Muğla’nın Datça ilçesinin en batı ucudur.) Knidos’lu Eudoxus, birçok alim gibi, gençliğinde çok yoksulluk çekmiş biridir. Eudoxus orantılar kuramıyla Yunan matematiğini zirveye ulaştırmıştır.
Eudoxus, genç yaşlarında Tarentum ş Platon’un öğrencisi olmuş ve orada en iyi ve birinci derslik matematikçi, yönetici ve asker olan Arkitas’ın (İ.Ö. 428-347) yanına öğrenim görmüştür. Atina’dayken kalmış olduğu yer fazla uzaktan olmasına rağmen, derslere yürüyerek gidip geldiği söylenmektedir. Eudoxus, Atina’da sevilmediğini anlayınca, burayı terkederek, bugünkü Kapıdağı Yarımadasında bulunan Sızık şehrine gelerek burada tıp öğrenimi yapmıştır. Matematik dıştan iyi bir hukukçu ve dahası iyi bir doktordu.

Bir ara Darı’da bulunmuş ve Darı geleneklerine uyarak sakalını ve kaşlarını traş etmiştir. Dersler vererek geçimini sağlamış ve Atina’ya dönüşünde, hocası Platon, onun şerefine bir şölen düzenlemiştir. Hemşehrileri olan Knidosluların idâri kanunlarını sıralamak nedeniyle Knidos’a gittiğinde, çok iyi karşılanmış ve koskocoman bir hürmet görmüştür.

Ciddi astromi çalışmalarıyla da ünlüdür. İlme çok büyük katkılarda bulunmuştur. Zamanının birçoğunu söylevler atamak ve felsefe yaparak geçirmiştir. Çağdaşlarına tarafından, iceleriyle, birkaç yüzyıl ileridedir. Galile ve Newton gibi, gözleme ve deneye dayanmayan fikir, us ve görüşleri hoş görmemiş ve inanmamıştır.

Yeni keşfedilmiş olan bir uzunluk ya da buna karşılık gelen rakam bir tam rakam değildi ve tam sayıların oranı ile ifade edilemiyordu; bu şart, felsefelerini tam sayılar üstüne kuran Pythagorasçıları son derece rahatsız etmişti; ya aritmetikle geometri arasındaki koşutluğu reddedecekler ya da irrasyonel sayıların varlığını kabul edeceklerdi. Dürüst olan yapıldı ve sayı kavramı irrasyonel sayıları da içine alacak şekilde genişletildi. Bu işlem aslen bir Pythagorasçı olan Eudoxos kadar gerçekleştirildi. Eudoxos, sonra Eukleides’in Elementler adlı yapıtının V. ve VI. Kitap’larında işlenecek olan genel oranlar kuramı ile rakam kavramına yeni bir içerik kazandırdı.

Bir doğrunun orta orana göre bölünmesine Altın Oran ya da Kutsal Oran denir; Yunanlılar, Eudoxos’un bulmuş olduğu altın oranın bir güzelliği ve kutsallığı olduğuna inanırlardı. İrrasyonellerin anlamlandırılması kadar şiddet olan öteki bir sorun da eğrilerle sınırlanmış olan alanların veya hacimlerin bulunması sorunuydu. Eudoxos, bu sorunu çözmek için, günümüzde tüketme yöntemi denilen yöntemi geliştirmişti.

Bu yöntemle, bilinen bir büyüklüğün, mesela bir doğrunun uzunluğunun, bir bilinmeyenin, örneğin bir eğrinin niteliklerine iyice yaklaşıncaya değin kendi içinde nasıl bölünebileceğini göstermişti. Archimedes’e göre, Eudoxos, piramitlerin ve konilerin hacimlerinin, sırasıyla eşdeğer tabanlı ve eşdeğer yükseklikli prizmaların ve silindirlerin hacimlerinin üçte birine eşit olduğunu görünmek için bu yöntemden yararlanmıştı.

Eudoxus bölge, hacim ve bir takım cisimlerin yüzölçümlerini bulmuş ve bunlar hakkında birçok teoremin ispatını vermiştir. Gezegenlerin görünen hareketlerini açıklamış ve bu hareketlerinin dairesel olduklarını söylemiştir. Güneş saatini bulan, bir yılın 365 gün 6 saat olduğunu ortaya koyan ilk bilim adamıdır.

Keza Eudoxos, dai olduğunu da göstermişti; uygulamış olduğu yöntem bir bakıma, bir dairenin alanını bulmak için, bu dairenin içine fazla sayıda çokgen koyma işlemine benziyordu. Eğrilerle sınırlandırılmış geometrik biçimlerin alanlarının ve hacimlerinin hesaplanmasını olası kılan ve daha sonra Eukleides’in Elementler’inin VII. Kitab’ında içe doğru geliştirilen bu tüketme yöntemi, integral hesabının temeli olarak kabul edilmektedir.

Eudoxos, kurmuş olduğu müşterek merkezli küreler sistemi ile bilimsel astronominin öncülüğünü yapmıştır. Uzun bir süre Darı’da kalmış olduğu için Mısır astronomisinin inceliklerini, buradayken öğrenmiş olduğu düşünülebilir. Mezopotamya bölgesine ve İran’a gitmemiştir; ama çeşitli milletlerden insanların yığılmış olduğu Knidos’ta Asya bilimine de âşina olması olanaklıdır.

Bugün matematikte kullandığımız ve namına Archimedes aksiyomu dediğimiz aksiyomu tekrar Eudoxus’a borçluyuz. Bu da onun meşhur orantılı doğrular kuramıdır. İki içten parçası veya iki sayı verildiğinde, en küçüğünün daima en büyüğünü kapsayan bir bütün katı vardır. Bu aksiyom, matematik tarihinde uzun yıllar matematik çağlarının konusu olmuştur.

Darı’dayken Heliopolis rahiplerinden bilgiler edinmiş ve Heliopolis ile Cercesura aralarında bulunan bir gözlemevinde gözlemler yapmıştır. Augustus döneminde bu gözlemevinin etkinliklerini sürdürmekte olduğu bilinmektedir. Eudoxos’un da Knidos’ta bir gözlemevi kurduğu ve burada gözlemler yaptığı söylenmektedir. Hiparkos’un ona atfettiği Ayna ve Phaenomena adlı yapıtlarında bu gözlemleri toplamıştır.