Batlamyus
Batlamyus Biyografisi
Yunan coğrafyacı, matematikçi ve astronomdur. İskenderiye’de yaşadığı sanılmaktadır.
Batlamyus, 165 yılları aralarında yaşadığı kabul edilmektedir. Hayatı hakkında neredeyse hiçbir data bulunmamaktadır. Yunan asıllı bir Mısırlı, veya Darı asıllı bir Yunanlı olabileceği öne sürülmektedir.
Yunanca adı Ptolemaios’tur, fakat harf uyuşmazlığı nedeniyle Ortaçağ İslâm Dünyası’nda Batlamyus diye tanınmıştır. (Adı Yunanca ”Klaudyos Ptolemayos”, Latince ”Claudius Ptolemaeus”, İngilizce ”Ptolemy”dir.)
Batlamyus, Astronomi, matematik, güneş saatçiliği, coğrafya, müzik ve optik alanlarında incelemeler yaptı. Almagest ve Coğrafya kitapları iki önemli eseridir.
İçinde birçok harita yer alan “Geopraphike Hiphegensis” (Coğrafya Kılavuzu) adlı yapıtı 16. yüzyılda birçok kere basıldı. Batlamyus, astronomi incelemelerinde kullanmak için aygıtlar (gök küreleri, usturlap) da yaptı. Bu kitap Kristof Kolomb’a kadar bütün coğrafyacılar kadar kullanım kitabı olarak kullanılmıştır.
Oysa Batlamyus’un coğrafya anlayışı yeterince geniş değildir. İklim, doğal ürüngiren konularla hiç ilgilenmemiştir. Başlangıç meridyenini sağlam bir şekilde belirleyemediği için, vermiş olduğu koordinatlar hatalıdır. Keza, Yer’in büyüklüğü hakkındaki tahmini de dürüst değildir. Ama Kristof Kolomb bu yanlış tahminden cesaret alarak Batı’ya dürüst gitmiş ve Kuzey Amerika’ya ulaşmıştır.
En önemli yapıtı; Arapların “Kitab-al Macisti” adıyla çevirdiği “Mathematike Sintaksis“tir (Matematik Sentezi). Bu yapıtında dünya sistemi, düzlem ve küresel trigonometri üstüne bir tahlil, jurnal hareketlerle ilgili bütün olguların açıklanışı ve hesabı yer alır. Bu eser daha sonra Arapça’dan Latince’ye çevrilirken Almagest olarak adlandırıldığından, bugün Batı dünyasında bu eser Almagest adıyla tanınmaktadır. Bu eserinde Dünya merkezli bir Güneş Sistemi modeli önerilir. Bu model, Copernicus‘un güneş merkezli modeline kadar Batı ve İslam dünyalarında geçerli model olarak kabul edilmiştir.
Almagest, on üç kitaptan oluşur;
– Birinci Kitap, kanıtlarıyla birlikte yermerkezli dizge’nin başlıca çizgilerini verir;
– İkinci Kitap, Menelaus’un teoremiyle, küresel trigonometri bilgilerini ve bir kirişler tablosunu içerir; burada örnek problemler de çözülmüştür;
– Üçüncü Kitap, Güneş’in hareketini ve yıllık süreyi anlatır;
– Dördüncü Kitap, Ay’ın hareketini ve aylık süreyi konu edinir;
– Beşinci Kitap, benzer konularla ilgilidir. Ay’ın ve Güneş’in mesafelerini tartıştığı gibi, bir usturlabın yapılışı ve kullanılışı hakkında da ayrıntılı bilgiler sunar;
– Altıncı Kitap, gezegenlerin kavuşumları ve karşılaşımlarını, Güneş ve Ay tutulmalarını inceler;
– Yedinci ve Sekizinci Kitap, uyuşuk yıldızlarla ilgilidir; ünlü devinme tartışmasını, Batlamyus’un tembel yıldızlar kataloğunu ve gök küresi aleti yapabilmek için zorunlu usul bilgisini içerir;
– Geriye Doğru kalan beş kitap ise enerjik yıldızların, yani gezegenlerin hareketlerine ayrılmıştır ve yapıtın en benzersiz kısmıdır.
