Battani
Battani Biyografisi
Astronom, astrolog ve matematikçi
Arap astronom, astrolog ve matematikçi’dir. Bir yılı 365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye olarak ölçmüştür. Battani devrinin en kayda değer astronomlarından ve matematikçilerindendir.
Battani, 850 yılında Harran’da doğmuştur. Tam adı Ebu Abdullah Muhammed bin Cabir bin Sinan er-Rekki es-Sabi el-Battani’dır.
Battani, bir yılı 365 gün, 5 saat, 46 dakika ve 24 saniye olarak ölçmüştür. Ayrıca Sin x = a cos x eşitliğini buldu.
Rakka’da özel bir gözlemevi kurmuş ve burada 887-918 tarihleri arasında son derece manâlı gözlemler yapmıştır. Güneş, Ay ve gezegenlerin hareketlerini gözlemlemiş, yörüngelerini içten bir biçimde belirlemeye çalışmıştır. Güneş ve Ay tutulmaları ile ilgilenmiş, mevsimlerin süresini büyük bir doğrulukla hesaplamıştır. Hem, ekliptiğin eğimini de dakik olarak belirlemeyi başarmıştır.
aynı zamanda matematikçi de olan Battâni, bu alanda da son derece kayda değer incelemeler yapmıştır. Sinüs, kosinüs, tanjant, kotanjant, sekant ve kosekantı hakiki anlamda birincil kez kullanan bilim adamının Battâni olduğu söylenmektedir. Battâni, çalışmaları sırasında bir takım esas trigonometrik bağıntılara ulaşmış ve bunları astronomik hesaplamalarda kullanmıştır.
M.Charles, “Geî Görünümü” adli eserinde, Battânî´den laf ederken, onun sinüs ve kosinüs tabirlerini birincil kullanan birey olduğunu ifade eder ve bu tabirleri güneş saati hesaplamasında bulduğunu, ona uzayan gölge adını verdiğini, buna modern geometride “tanjant” dendiğini belirtir. Battânî´nin senelerce önce kullandığı buluşları Batı asırlarca sonradan kullanabilmiş ve onlara sahip çıkmıştır. İslâm Tarihi Araştırıcılarından Prof. Philip Khuri Hitti “Muhtasar Arap Tarihi” eserinde şunları kaydeder: “Şüphesiz matematik bilginleri tanjant hakkında Battânî’den oysa beş asır sonradan data sahibi olabildiler. (Alman gökbilimci ve matematikçisi) Regiomantanus (1436-1476) bununla müşerref olduğu halde ondan bir yüzyıl sonra yaşamış Kopernik (Copernicus,1473-1543) bunu tanımıyordu.”
Battani, 929 yılında Samarra, Irak’da 79 yaşında ölmüştür.
Eserleri :
1. Kitâbü Mârifet-il Metâli-il Bürûc fî mâ beyne erbe-il alın yazısı:
On iki burcun gök küresinin dörtte birindeki doğuş yerlerinin bilinmesi:
Ay´in tutulması, ay ve yıldızların doğuş yerlerinden bahseder. Dunthorn 1794´te ayın yüzyıllık hızını hesaplarken Battânî´nin ay ve güneş tutulmalarıyla ilgili rasatlarından epeyce faydalanmıştır. Boylamları 0° den 36° ye dek kıymetlerine tekabül eden yıldızların doğuş yerlerini belirten bir katalogdur. Bu Nedenle bir cetveli birincil kez ilim dünyasına kazandıran Battânî olmuştur. Daha önce yapılan Habas el-Hasîb adli ziycde (yıldız katalogu) böyle bir cetvel bulunmamaktadır.
2. Risâletünfî tahkîk-i akdâr-il ittisâlât:
Yıldızların Yanyana gelme ölçülerinin araştırılması hakkındaki kitapçık: Yıldızların enlemlerinden faydalanarak ışıklarını göndermelerini küresel trigonometriden faydalanarak izah etmektedir.
3. Serh-ul Makâlât-il erbai li-Batlamyus:, Batlamyus´un “Dört Kitap” adlı eserinin açıklaması.
4. Ez-Zîyc:
Astronomiden bahsetmektedir. Battânî´nin en kayda değer ve günümüze dek gelebilen tek kitabıdır. Eser Battânî´nin rasatlarından elde ettiği neticeleri de içine almaktadır. Bu eser yalnız İslâm dünyasında değil Orta çağda ve Rönesansın ilk devrelerinde Avrupa küresel trigonometri üzerinde derin tesirler icra etmiştir.
Kitap Kral X.Alfons(öl.1284) göre Arapçadan İspanyolca´ya tercüme ettirilmiştir. 1143 yılında İspanya´da Robertus Retinensis göre çeviri edilmis ise de günümüze değin gelemeden kaybolmuştur. Hem kitap 12.yüzyılın birincil yarısında Tivoli´li Piato Tiburtinus tarafından Latinceye cevrilmistir.
Ayrıca Regiomantanus(1436-1476), Sabiî Cetvelleri adıyla şan bulan bu ziycleri astronomiye ait önsözüyle bir serhini Latince´ye çevirmiştir. Önsöz 1537´de Fergânî (?-860) nin eseriyle birlikte Nürnberg´de basılarak Avrupa ilim dünyasına sunulmuştur. 1645´te de Bolonya´da tek eser hâlinde “Johannes Regiomontanus“´un bir kaç ilavesiyle “Albategnius (Battânî)´un Gökbilim ilmine dair Eseri” olağan altında Latince bir başlıkla yayınlanmıştır.
Kopernik (1473-1543)de bu İslâm âliminin eserleriyle etraflıca ilgilenmiş ve çok istifadeler etmiştir. Onun eserleri 1800 yılında bile Kahire´li Ibni Yunus (?-1009)´un eserleriyle birlikte Fransiz Laplace(1749-1827)´in incelemelerinde tezgâhtar olmuştur. Bu Ziyc Dogu´da Ilhânî Ziyc çıkıncaya değin kullanılmıştır. Battânînin astronomideki hizmetlerini yad etmek isteyen Bati, Ay´a onun da ismini verdi. Ay haritalarında, Bati´da Albategnius olarak şöhret bulduğundan, Albategnius olarak kaydedilmiştir.
