Karel Capek
Karel Capek Biyografisi
Karel Capek, 20. yüzyılın kayda değer Çekoslovak yazarıdır. Adı Karel Çapek olarak okunur. Yaygın kullanımı ile robot kavramını ortaya atan birey olarak bilinir.
Karel Capek, 9 Ocak 1890 tarihinde Malé Svatoňovice, Çekya’da doğmuştur. Babası bir köy doktoru idi. Küçük yaştan başlayarak edebiyatla ve babasından etkilenerek biyoloji ve fizyoloji ile ilgilendi. 8 yaşında iken şiir yazmaya başladı. 1907 yılında yazarlığa başlayan Karel Capek, Prag Üniversitesinde başladığı Felsefe öğrenimini Berlin ve Paris’te devam ettirdi. 1915 yılında “Estetikte Tarafsız Yöntemler” konulu tezi ile doktora derecesini aldı.
1908-1913 yıllarına ait erken dönem öykülerinin büyük kısmı kardeşi Josef Capek‘le birlikte yazmıştır. Yaşamının hemen hemen tümünde gazetecilik ve özgür yazarlık yaptı.
Daha sonraki yıllarda yazdığı, ekspresyonist bir tarzla ahlakçı hümanizmaya yakınlık bildiren öyküler Dünya Savaşı’nın derin izlerini taşır. 1920 yılına ait “Eşkıya” adlı lirik tiyatro komedisi bu tür bir “doğru” arayışının izlerini taşır.
Karel Capek, 20. yüzyılın manâlı Çekoslovak yazarıdır. Adı Karel Çapek olarak okunur. Yaygın kullanımı ile robot kavramını ortaya atan birey olarak bilinir. Çekçe Robota kelimesi, Almanca Arbeit (“Niyetlenmek”) ile aynı kökenden gelmektedir.
Robot kelimesi, birincil defa olarak Karel Capek’in 1920 yılında yazdığı R.U.R. – Rossum’s Universal Robots adlı (Türkçe’ye Halit Fahri Ozansoy kadar R.U.R. – Alemşumul Yapay Adamlar Fabrikası adıyla çevrilip, Osmanlıca olarak 1927 yılında Devlet Matbaası kadar da yayınlanan) eserinde yer almış ve sonra bütün dünyada kullanılmaya başlanmıştır.
1920 yılında yazılan R.U.R. – Rossum’s Universal Robots adlı bu eser dönemin siyasetine dair birçok yorumu barındırdığı için, Karel Capek Nazilerin fazla arananlar listesine girmiştir. Capek eserini I. Dünya Savaşı sonrası ve II. Dünya Savaşı’nın arifesinde, Avrupa’nın siyasi, sosyal, idareli ve kültürel yönden karmakarışık olduğu bir devirde yazmıştır. Eserinde bireysel görüşlerinin ve dönemin politik atmosferinin etkisi olduğu görülmektedir. Faşist ve komünist rejimlere aleyhinde meydana çıkan Capek, oyununda milliyetçilik ve derslik ayrımı hakkında yazmıştır.
Karel Capek’e büyük ün kazandıran eserleri, “robot” sözcüğünün ilk kez kullanıldığı tiyatro oyunu olan “R.U.R.: Rossum’un Evrensel Robotları” (1920), “Makropulos Olayı” (1922), “Mutlak Fabrikası” (1922) ve “Krakatit” (1924) adlı romanları olmuştur.
Karel Capek, düşünce ve espri taşıyan geniş bir alanda yazmıştır. Çalışmaları ilginç olmalarının yanı sıra Çek dili ile realite kavramının bütün ve emin açıklamaları olmaları açısından da başarılıdır. İnsanın ve dünyanın gelecekteki sosyal evrimine bakışının yanı sıra, Yumuşak ve klasik Avrupa bilim kurgusuna göre daha teknik ve gelişmiş uzay yolculuğu öyküleri ile yeni bir akımın öncüsü sayılabilir.
20.Yüzyılın ilk yarısında etik açıdan devrimci buluşları ele alan eserleri, kütle ve atom silahları, insan ötesi akıllı varlıklar ve robotlar ile ilgiliydi. Karel Capek eserlerinde sosyal felaketlerin iç yüzü, diktatörlük, baskı ve tröstlerin sınırsız gücünün insan üzerindeki etkilerini ele aldı.
Öteki kitapları, dedektif hikâyeleri, romanlar, peri masalları, tiyatro oyunları ve bahçecilik üzerinedir. aynı zamanda en önemli çalışmaları, çözmeye çalıştığı epistemoloji problemi veya “Veri Nedir?” sorusu üzerine olmuştur.
İki dünya savaşı arasında yazdığı, büyük ölçüde realist ve sivri mizah anlayışı içeren eserler aralarında “İtalya’dan Mektuplar” (1923), “İngiltere’den Mektuplar” (1924), “Bir Cepten Öyküler, İkinci Bir Cepten Öyküler” (1924), “Apokrifler” (1934) ve bir felsefi görececilik üçlemesi olan Güvercin (1933)-Göktaşı-Bayağı Yaşam (1934) yer alır. Yapıtının tepe noktasını oluşturan ve faşizmin yükselişini felsefi ve belirgin bir dille hicvettiği eser, “Semenderlerle Savaş”tır (1936). Bu izlek “Beyaz Hastalık” (1937), “İlk Kurtarıcı” (1937), “Asıl” (1938) adlı tiyatro oyunlarında da temel yere sahiptir.
1930’lu yılların sonlarında barbar Nazi ve faşist diktatörlüklerinin yarattığı tehdit üzerine yoğunlaştı. En üretken yılları çeklerin ilk cumhuriyeti olan Çekoslovakyada (1918 – 1938) geçti. Bu yıllarda yazdığı Tomas Garrigue Masaryk ile konuşmalar bir çek vatanseveri ve Çekoslovakya’nın ilk devlet başkanı olan Tomas Garrigue Masaryk ile cuma günleri düzenlediği bahçe toplantıları sırasındaki konuşmaları ve tartışmaları içermektedir. Bu büyük politik lider ile olan sıradışı ilişkisinin daha sonraları Vaclav Havel’e ilham verdiği bilinir.
İkinci dünya savaşı patlak vermeden hemen önce Prag’da ölmüştür. Ölümünden daha sonra aklanana kadar Gestapo kendisini 2 numaralı ahali düşmanı olarak nitelendirmiştir. Ressam ve yazar olan kardeşi Josef Capek’de Bergen-Belsen birleştirme kampında hayatını yitirmiştir.
Karel Capek, 25 Aralık 1938 tarihinde Prag, Çekya’da 48 yaşında pnömoniden (Zatürre) ölmüştür.
Eserleri :
Hikaye :
1916 – Zarive hlubiny (Işıklı Derinlikler) (Yosef Capek’le birlikte)
1918 – Krakonos zahrada (Krakonos Bahçesi)
1929 – Providky z Jedne kapsy (İlk Cepten öyküler)
1920 – Providky z druhe kapsy (İkinci Cepten öyküler)
Tiyatro Oyunu :
1920 – R.U.R. – Rossum’s Universal Robots (Rossum’un Evrensel Robotları)
1921 – Ze zi-vota hmyzu (Böecek oyunu) (Yosef Capek’le birlikte)
1922 – Vec Makropulos (Makropulos’un sırrı)
1938 – Bila nemoc (Zor ve Başarı)
1938 – Matka (Ana)
Roman :
1922 – Tovarna na ahsolutno (İpini Koparmış)
1924 – Krakalit
1933 – Horduhal
1934 – Provetron ( Meteor)
1934 – Ohycejny (Bayağı bir hayat)
1936 – Valka smloky (Semenderlerle savaş)
