Hieronymus Bosch

Hieronymus Bosch Biyografisi

Belli Başlı adı Jeroen Anthoniszoon van Aken olan, sanatıyla çağının resim anlayışından 500 sene öteye gitmiş, 20. yüzyıl sürrealistlerine ilham kaynağı olmuş, 15. asır flaman ressamı

Hieronymus Bosch, takriben 1450 yılında, bugünkü Hollanda sınırları içinde kalan Den Bosch‘da doğdu. Ailesi van Akenler, uzun süredir sanatla uğraşıyorlardı. Bosch’un babası Anthonis, dedesi Jan ve dört amcasından üçü de ressamdı. Fresk yapımı, ağaç heykelleri altın yaldızla süslemek ve büyük kasaba katedrali için dinsel duvar süslemeleri, ailenin geçim kaynağıydı. Bosch’un gençlik yıllarına dair az şey bilinse de ilk sanat eğitimini aile atölyesinde aldı. Ressamın rumuz kullanması, Felemenk’te yaygın bir gelenekti, ayrıca kendini ailesinden farkı görmek de istemişti.

Bosch’un resimlerindeki karanlık bilinçaltı görüntüleri, çağının fazla ilerisinde alışılmadık bir üsluptadır. Lakin resimlerindeki korku verici esrarengiz sahnelerin aksine Bosch, epeyce düzenli ve görünürde toplumla armoni içinde bir hayat yaşadı.

1480‘de zengin ve soylu bir ailenin kızı Aleyt Goyaertsvan der Meervenne ile evlendi. Bu izdivaç Bosch’un tutucu ve dışa kapalı toplumu içindeki statüsünün yükselmesini sağladı.

1486‘ya gelindiğinde ise Bosch’un adı, ” Meryem Başlıca Kardeşlik Örgütü”nün kayıtlarında ‘seçkin üye’ sıfatıyla geçer.

1488‘den itibaren Kardeşlik Birliğinin takvim kuğu şölenlerinde zamanının tek kayıtlı ressamı olarak bir çok sipariş aldı ve ünü ülke sınırlarını aştı.

9 Ağustos 1516‘da Kardeşlik Birliğinin usulüne göre yapılan cenaze töreniyle toprağa verildi.

Bosch’un ailesi, atölyesi ve Kardeşlik Örgütü arasında paylaştırdığı yaşamını bozacak hiçbir dramatik olaya yer yoktur. Resimlerindeki gerçeküstü sahnelerin kaynağı, içinde yaşadığı flaman toplumunun kültüründe ve yaşam biçiminde yatmaktadır.

15. ve 16. yüzyıl Kuzey Avrupa halkı genelinde cahil ve sofu insanlardı. Lakin kapalı yaşamlarının içinde yine de eğlenceye ve mizaha düşkündüler. Şenlikler ve geçit törenleri genç Ortaçağ insanlarının yaşamlarında önemli bir yere sahipti. Her sene ‘ahmaklar şenliği’ düzenlenir ve günlerce sokaklarda her türlü tabunun geçici olarak kaldırılmasıyla kutlanan karnavallar düzenlenirdi.

Doğal afetlerin özellikle de sellerin sıkça yaşandığı bu topraklarda korku ile sindirilmiş gürültüsüz bir hayat sürmekteydi. Dolayısıyla bu toplu bilinçaltı Bosch’un sanatına da yansıdı.

Ressamın eserlerindeki ironi ve bakımlı simgeler, görünenin ardında diğer gerçekleri ve zıtlıkları vurgular. Bu yüzden de resimleri oldukça gizemli ve karanlık bulunmuştur. Hatta ressamın, Ortaçağın hetorojen kültürüne açık fikirli yaklaşımı geleneksel ikonografinin etken olduğu eserlerinde, dinsel temalara saygısız ve şeytani imgeleri, -Meryem Ana Kardeşlik Örgütünün bir üyesi de olsa- 16 asır Hollanda’sında sayıları artan bir şekilde büyüyen sapkın mezheplerin ideolojisinden yana olduğu gerekçesiyle suçlanmıştır.

Bosch’un ” Dünyevi Zevkler Bahçesi” adlı eserindeki çıplak figürlerin şehvete düşkünlüğü onun, Özgürlük Ruh Kardeşlik Birliği’ne emrindeki ve cinsel özgürlüğü savunan bir mezhep olan Homines İntelligentiae‘nin üyesi olduğunu düşündürür.

Bosch’un ilham aldığı kaynaklardan biri de, 15 yüzyılın en manâlı kitaplarından biri olan Strasbourglu insancıl Sebastian Brant‘ın şiir biçimindeki uzun taşlaması ” Ahmaklar Gemisi”dir. Şiir, günahlar ve manevi huzursuzluklarla çürümüş, hasta bir toplumun zayıflıklarının ve aksaklıklarının alegorisidir. Bir grup çılgın bir gemiye binip, taahhüt edilen ‘ahmaklar cenneti’ne doğru denize açılır, gemi en sonunda batmadan önce, bereket ülkesinin limanına girer ve ahlaksızlığın ve müstehcenliğin konu edildiği sayısız durum anlatılır. Bosch, diğer bütün edebi yorumlardan daha başarılı bir eser yaratarak, gemisini toplumun her düzeyinde delilerle doldurarak, realizmi, metaforu ve alegoriyi, şeytansı ve müstehcen olanla beceriyle harmanlamıştır.

Hayvanlar ise Bosch’un düş dünyasının esas karakterleridir. Egzotik doğu kültürlerinden aldığı hayvan figürlerinin yanı sıra kendi hayal gücüyle yarattığı canavarımsı yaratıklar bazı esas kavramları simgeler; Balık canlıyken şehveti, genelde ise günahın göstergesidir. Baykuş, bağlama tarafından bilgeliği ya da sapkınlığı simgeler, kurbağa ise vücut bulmuş şeytandır.

Hieronymus Bosch’un fotoğraf sanatına etkilerine Hollanda’dan Venedik’e dek Avrupa’nın bir çok yerinde rastlanmıştır. Yapıtlarındaki ironi ve sürrealist anlatım, Bruegel gibi ondan sonradan gelen bir çok sanatçıya ilham kaynağı olmuştur.