Haydar Aliyev
Haydar Aliyev Biyografisi
Azerbaycan’nın siyasi, sosyal, kültürel ve hesaplı olarak gelişmesinde büyük bir yere sahip olan Haydar Aliyev, SSCB’de başladığı siyaset hayatını Yeni Azerbaycan Paritisi’nde devam etmiş ve takriben 30 kadar etkin olarak siyasetin içinde kalmıştır.
Haydar Ali Rızaoğlu Aliyev, 10 Mayıs 1923‘te Azerbaycan’ın Nahcivan Özerk Cunhuiryeti’nde doğdu. Bir işçi ailesinin çocuğu idi. 1939 yılında Nahcivan Pedagoji Teknik Okulu’nu bitirdikten sonra şimdiki adı Azerbaycan Devlet Petrol Akademisi olan Azerbaycan Sanayi Enstitüsü’nde eğitimine devam etti. Ama ülkenin içinde bulunduğu savaş dolayısyla eğitimine devam edemedi.
1941 yılından itibaren Haydar Aliyev, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Insanlar İçişleri Komiserliğinde ve Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti Millet Komiserleri Meclisi’nde Şube Müdürü olarak ödev yaptı. Gerisinde 1944 yılında amaçlamak için devlet güvenlik teşkilatlarına gönderildi. Bu dönemden itibaren devlet emniyet teşkilatlarında çalışan Haydar Aliyev, 1964‘ten Azerbaycan SSCB Bakanlar Kurulu yanına devlet güvenlik komitesinde başkan yardımcısı, 1967 yılından itibaren ise başkan olarak görev yaptı ve tuğgeneral rutbesine dek yükseldi. daha sonra şimdiki adeningrat’ta özel yüksek öğrenim gördü. 1957 yılında Azerbaycan Devlet Üniversitesi Tarih bölümünü bitirdi.
1969 yılında Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi’nin toplantısında, Azerbaycan Komünist Partisi Merkez Komitesi Birinci Sekreteri seçildi ve böylece partinin en yüksek konumlarından birine getirilmiş oldu. Arkasında 1982 yılının Aralık ayında Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbüro üyeliğine seçilerek SSCB Bakanlar Kurulu Başkanı Birinci Yardımcısı görevine getirildi. Buradaki milletvekilliği görevini yaklaşık 20 yıl sürdüren Haydar Aliyev, 5 yıl ise SSCB Yüksek Sovyeti Başkanı Yardımcısı olarak da çalıştı.
1987 yılının Ekim ayında, Sovyetler Birliği Komünist Partisi Merkez Komitesi Politbüro’nun Genel Sekreteri olan Mihail Gorbaçov‘un yürüttüğü Perestroyka ve Glasnost politikalarını protesto ederek görevinden ayrıldı.
20 Ocak 1990‘da Kızıl Ordu’nun Bakü’de gerçekleştirdiği büyük basıkından dolayı Moskovo’daki Azerbaycan temsilciliğine gelerel burada bir ilan yayımladı. Bildiride Sovyet Rusya’nın bu yaptığı kanlı olayı protesyo etti ve olayla ilgili şahısların cezalandırılmasını istek etti.
Dağlık Karadağ sorunu’nun başgöstermesi ile başlayan süreçte SSCB’nin politikalarını eleştirdi. İstediği sonuçları alamaması üzerine 1991 yılının Haziran ayında Sovyetler Birliği Komünist Parti üyeliğinden istifa etti.
Hayatının geri kalanını devretmek üzere Azerbaycan’a dönen Haydar Aliyev, bir vakit Nahcivan’da kaldı. Burada Azerbaycan Yüksek Sovyeti milletvekili olarak ödev yaptı. 1991 ile 1993 yılları aralarında Nahcivan Otonom Cumhuriyeti Yüksek Meclisi Başkanlığı ve Azerbaycan Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Başkanlığı gibi görevlerde bulundu. Keza 1992 yılında Nahcivan’da düzenlenen parti kongresinde, Yeni Azerbaycan Partisi’nin parti başkanı seçildi.
1993 yılına ülkede kriz sinyalleri verilmeye başlanmıştı. İç savaşın eşiğine gelinmesi ve bağımsızlığın tehlikeye düşmesi sebebiyle halk Haydar Aliyev’in başa geçmesini istemekteydi. Bu gelişmeler üzerine hükümet Haydar Aliyev’i Bakü’ye misafir etme ederek 15 Haziran‘da göreve çağırdılar. 24 Temmuz 1993 tarihinde Haydar Aliyev, Milli Meclis’in kararı doğrultusunda Azerbaycan Cumhurbaşkanı olarak göreve getirildi. Kısa bir vakit daha sonra gerçekleşen 3 Ekim 1993 seçimlerinde de irk bir kez daha Haydar Aliyev’i cumhurbaşkanı seçti.
11 Ekim 1998 tarihinde gerçekleştirilen genel seçimlerde de sonuç değişmedi ve Haydar Aliyev, oyların %76’sını alarak bir kere daha Azerbaycan Cumhurbaşkanı seçildi. 15 Ekim 2003 tarihinde yapılacak olan bir sonraki genel seçimlerde de millet Haydar Aliyev’in namzet olmasını istese de sağlık durumu durumunun kötüye gitmesi nedeniyle bunu kabul etmedi.
Halk Müziği göre iktidarda olması istenen Haydar Aliyev, takriben 30 yıl kadar politikanın içinde etkin rol oynadı. İktidarda olduğu dönem baştan başa ülkenin sosyal, kültüre, hesaplı ve siyasal olarak gelişmesine katkıda bulundu. Ülkenin içine girdiği en zorlama durumlarda bile halkın ısrarla Haydar Aliyev’i iktidarda istemesi onun Azerbaycan kadar ne kadar fazla sevildiğinin göstergesidir.
Haydar Aliyev, sağlık problemlerinin artması nedeniyle seçimlere katılamamış olsa da, seçimlerde oğlu İlham Aliyev‘e desteğini sürdürdü. Babasından aldığı mirası en iyi şekilde koruyacağına inanan millet oğlu İlham Aliyev’i 2003 seçimlerinde cumhurbaşkanı olarak seçti. Seçimlerden kısa bir vakit sonradan Haydar Aliyev’in rahatsızlığı ciddi boyutlara ulaştı ve tedavi için gittiği ABD’de 12 Aralık 2003 tarihinde vefat etti.
Haydar Aliyev birçok ödül, nişan ve yeniden birçok ülkenin fahri doktora ünvanına sahip oldu. 4 kez Sovyetlerin Lenin Nişanı’nı bölge Aliyev, Kırmızı Nişan gibi Sovyetlere ait birçok nişan daha kazandı ve iki kez Sosyalist Kahraman duyuru edildi. 13 Nisan 1999‘da Türkiye Cumhuriyeti’nin o zamanki cumhurbaşkanı Süleyman Demirel kadar kendisine “Atatürk Barış Nişanı” değer görüldü. Bunlar dışarıya 1997‘de Ukrayna’da “Yaroslav Nişanı”, 2001’de Moskova Devlet Üniversitesi kadar “Fahri Profesörlüğü” ve 2003 yılında Rusya’nın en büyük ödüllerinden olan “Mukaddes Apostol Andrey Pervozvannı Nişanı”nı aldı.
