Emmy Noether

Emmy Noether Biyografisi

Yahudi bir aileden gelen Amalie Emmy Noether, Max ve İda Noether’lerin birincil çocuğu olarak Almanya‘da Bavyera’nın Erlangen kentinde 23 Mart 1882 günü doğmuştur. Baba Max (1844 – 1921), fazla ünlü bir cebirsel geometri profesörüydü. 1874 yıllarında Heidelberg ve 1875 ile 1921 yılları arasında da Erlangen Üniversitelerinde dersler verdi. Cebirsel fonksiyonların gelişmesinde büyük payı oldu. Değişik kavramlara, özellikle cebirsel geometrideki çoğu teoreme onun adı verildi. bu nedenle kızı Emmy matematiğe babası Max’la başladı. Kısa bir sürede mükemmel ve sağlam bir matematik kültürü kazandı. Emmy’nin çocukluk ve genç kızlık yılları aile yuvasında çok mutlu ve neşe saçan geçti. Baba Max zamanının büyük bir kısmını kızı Emmy’ye veriyordu. Emmy de babasının verdiği bilgileri fazla hızlı bir şekilde alıyor ve kendi kendine egemen olarak da düşünebiliyordu.
Yirminci yüzyılın başlarında, eskiden olduğu gibi kadınların üniversitelerde okumalrdu. Bir kadının üniversiteye devam etmesi ve orada okuması oldukça yadırganan bir olaydı. Ondokuzuncu yüzyıldan beri bu önyargı devam ediyordu. Bütün bu engellemelere, zorluklara ve üniversite çevresinin önyargılarına karşın, zeki Noether üniversiteyi bitirdi. 1907 yılında da matematikte meşhur bir çalışmayla doktorasını tamamladı.

Noether’ü en çok beğenen ve çalışmalarını taktir eden matematikçilerden binsi de Hilbert’ti. Ona üniversitelerde iş bulmak için çalışıyordu. Hilbert’in bütün uğraşılarına rağmen Emmy’ye üniversitelerde profesör olarak bir meslek bulamadı ve iş verilmedi. Zamanın üniversiteleri bayanlara karşısında oldukça tutucuydu. Hilbert, Noether’ne meslek verilmesi için fazla uğraştı. Yine zamanın yöneticileri 1922 yılında Emmy’nin Götingen’de bedava ders vermesi koşuluyla itibar profesörlüğü vermeye razı oldular ve Götingen’e itibar profesörü olarak atadılar. Bu da Emmy için artı bir iyilik değildi.

Noether için felaketler bununla da bitmedi. 1930 yılından sonra Almanya‘da büyük ölçüde Yahudi katliamları, sürgünleri ve kampları yapılıyordu. Doğuştan Olan Yahudi olan Emmy Noether’nün başına daha çok felaketler gelecekti. Noether ve Yahudi arkadaşları 1933 yılında Götingen Üniversitesinden atıldılar. Bu, Emmy ve arkadaşları için bir afet oldu.

1924 yılında Hollandalı meşhur matematikçi B. L. Van der Waerden kendisinin öğrencisi oldu ve kısa zaman içerisinde Emmy Noether’in çalışmalarını yorumladı; Noether’in çalışmaları öğrencisinin yazdığı 1931 tarihli ders kitabı, Çağdaş Cebir’in’in ikinci cildinin temelini oluştuyordu. 1932 Zürih Uluslararası Matematik Konferansı’na katılımına kadar, cebirsel yetenekleri tüm dünyada tanınmıştı. Ertesi yıl Alman Nazi hükümeti Yahudileri üniversite müfredatından çıkarttı ve Noether, Pensilvanya’daki Bryn Mawr Üniversitesinde bir pozisyona dinmek üzere Amerika Birleşmiş Devletlerine göç etti.

Bu sırada Amerika Birleşmiş Devletleri Emmy’yi büyük bir gönül rahatlığıyla ülkesine ziyafet etti ve bundan fazla mutluluk duyacaklarını bildirdiler. Noether, 1933 yılında Amerika’ya gitti. Yaşamının son iki yılını Bryn Mawr College’inde ve Princeton Üniversitesinde dersler vererek geçirdi. Daha çok araştırmalar yapabilecek bir yaştayken, 1935 yılında Amerika’da öldü.

Matematikte fazla sayıda çalışması olan Emmy Noether’nün cebire kazandırdığı ve kendi adıyla anılan Noetherian halkaları, 1920 ile 1930 yılları aralarında gerçekleştirilmiştir. Lakin, Emmy’nin bu halkalarının değeri bu yıllarda böylece anlaşılamamış ya da bugünkü gibi değeri bilinememiştir. Cebirde bilirkişi bir matematikçi olan Emmy’nin topolojinin gelişmesinde de derin izleri vardır.

Emmy’nin yaptığı çalışmaların değeri daha sonra anlaşılmıştır. Bu konuda ünlü matematikçi Aleksandroff Emmy için şöyle diyor “Emmy Noether bize, kolay ve genel bemler yaparak değil de, homemorfizma ve ideallerle bu düşünmeyi cebire soktu. Karışık ve fazla özel koşullar taşıyan, kolayca anlaşılamayan şeyleri Kronecker gibi budayarak cebirde keşifler için yeni bir yol açtı. İşte bunlar kendi adını verdiği Noether halkalarıydı”. Emmy Noether, bu adla daha yıllardan beri anılacaktır.