Fahrelnisa Zeid
Fahrelnisa Zeid Biyografisi
Halikarnas Balıkçısı‘nın kız kardeşidir. Soyut resimleriyle tanınmaktadır.
Fahrelnisa Zeid, 7 Ocak 1901 tarihinde İstanbul, Büyükada’da altı çocuklu ailenin ortanca kızı olarak doğmuştur. Asıl adı Fahrünissa’dır. Babası Girit ve Atina‘da sefirlik ve valilik yapan Mehmet Şakir Paşa, annesi Giritli Sare İsmet Bayan; amcası Abdülhamit II devri sadrazamı Cevat Şakir Paşa, dedesi Şurayı Askeri Dairesi Reisi Miralay Mustafa Asım Bey‘dir. Halikarnas Balıkçısı olarak ünlenen Cevat Şakir Kabaağaçlı abisi ve gravür sanatçısı Aliye Berger‘in ablasıdır. Diğer kardeşlerin adları; Hakkiye ve Ayşe Suad’dır.
14 yaşında resme başlayan Fahrelnisa Zeid, 1920 yılında işgal yıllarında Osmanlı İmparatorluğu’nun birincil güzel sanatlar okulu olan Sanâyi-i Nefîse Mektebi‘nin ilk bayan öğrencileri arasında yer aldı.
Fahrelnisa Zeid, ilk evliliğini, Sanâyi-i Nefîse’ye başladığı 1920 yılında, yazan İzzet Melih Ihtilal ile yaptı. Eşi ile beraber Avrupa kentlerine yolculuk etme, yazan ve entelektüellerle tanışma fırsatı buldu. Bu evlilikten Nejad Melih Devir (d. 1923 – ö.1995) adında oğlu ve Sevimli Devrim (d. 1926 – ö.2011) adında kızı oldu. Fotoğraf öğrenimini 1928 yılında Paris‘te Ranson Akademisi Stalbach Atölyesinde ve 1929-1930 yıllarında da Türkiye’de Güzel Sanatlar Akademisi Namık İsmail atölyesinde sürdürdü.
İkinci evliliğini 1934 yılında, Irak Kralı I. Faysal‘ın kardeşi ve dönemin Irak büyükelçisi olan Dikte Zeid ile yaptı. Daha Sonra eşinin görevi nedeni ile Türkiye‘den ayrılarak eşinin elçilik yaptığı Berlin ve Londra’da devamlı yaşamı süresinde resim kariyerini sürdürdü. İlk bireysel resim sergisini 1944 yılında İstanbul‘da Maçka’daki kendi evinde açtı. Bu ilk sergiyi 2. Dünya Savaşı sonrası belirtilmiş süreler yaşadıkları Paris, Londra, New York, Brüksel gibi kentlerde açtığı onlarca sergi izledi. Fransa’da adını Fahrelnissa imlasıyla kullanmaya başladı. Eşinin kral naibi olduğu dönemde bir ara Bağdat’ta da yaşamıştır. Irak’ta çıkan ayaklanma sonucu kral ve yakınları öldürülmüş, dolayısıyla yeni hükümet Dikte Zeid’in Londra büyükelçiliği görevine son vermiştir ve Zeid çifti bunun üzerine Paris’e yerleşmiştir.
Londra’da Institute of Contemporary Arts’ta kişisel sergi açan ilk bayan sanatçıdır. 1942’de İstanbul’da d Grubu’na dahil oldu, ama daha o zamanlardan ayrıksı, sıra dışı yolunu çizmeye başlamıştı. Soyuta yöneldi; izleyiciyi renk, ışık, enerji ve hareketin içine çektiği kozmik ve ruhsal evrenlerin iç içe geçtiği anıtsal boyutlarda, enerjik soyut kompozisyonlarıyla zihinlerde yer etti. Yıllar sonra figüratife yönelerek ailesinin ve arkadaşlarının portrelerini çizdi.
Fahrelnisa Zeid, soyadını Irak Kralı I. Faysal‘ın kardeşi ve dönemin Irak büyükelçisi olan Emir Zeid ile evlendikten sonradan aldı. 18 Ekim 1970 tarihinde eşinin ölümünden sonra 1976 yılında, oğlu Raad’ın yaşadığı Ürdün’ün başşehri Amman‘a yerleşti. Bu kentte kendi adıyla anılan bir sanat enstitüsü kurdu. Son döneminde portreler üstünde yoğunlaştı. Eserlerini son olarak 1988 yılında İstanbul‘da, 1990 yılında Fransa ve Almanya‘da sergiledi.
Görünmeyen resimleriyle belli Fahrelnisa Zeid, büyük tuval üstüne küçük kareler, üçgenler, dörtgenlerden oluşan geometrik formları sarı, kırmızı, yeşil, beyaz ve mor renklerin en aydınlık, çarpıcı değerleriyle coşkuyla boyamıştır. Kontrast renkler yiğitçe armoni endişesi taşımadan kullanılmış olmakla birlikte, bu zıt renkler sabırla bir araya getirilerek çok farklı, benzersiz ve çarpıcı bütünler oluşturmuş, parlak, dağılan ufak renkli geometrik parçaların yarattığı bir ağa dönüşmüştür.
Fahrelnisa Zeid, 5 Eylül 1991 tarihinde Amman, Ürdün’de 90 yaşında ölmüştür. Naaşı Amman’da El Rağdan Sarayı Kraliyet Mezarlığı’na defnedildi.
Evlilikleri :
1.eşi: 1920 yılında yazan İzzet Melih Devrim ile evlendi. 1934 yılında boşandı. Nejad Melih Köklü Değişiklik (d. 1923 – ö.1995) adında oğlu ve Şirin Ihtilal (d. 1926 – ö.2011) adında kızı oldu.
2.eşi: 1934 yılında Irak Kralı I. Faysal‘ın kardeşi ve dönemin Irak büyükelçisi olan Dikte Zeid ile evlendi. Bu evlilikten “Raad bin Zeid” (d.1936) adında bir oğlu dünyaya geldi.
Atom ve Nebati Yaşam Aralarında” (Break of the Atom and Vegetal Life) adlı tablosu (1962)
Zeid bu resminde İslam hat sanatının estetiği ile Sufizmin mistik karakterlerini, Paris’te bulunduğu yıllarda etkilendiği Bizans ve Batı sanatının estetiği ile harmanlamıştır. Bu tablosu 29 Ekim 2013 tarihinde Dubai‘de Christie’s Müzayede Evi’nde düzenlenen açık artırmada rekor fiyata satıldı. 2 milyon 741 bin dolara (takriben 5 milyon 450 bin TL) satılan, 2.1 metreye 5.5 metre boyutlarında 1962 tarihli tablo, işadamı Başarı Yıldırım adlı bir Türk koleksiyoner göre satın alındı.
Zeid’in resimleri Paris Çağdaş Sanat Müzesi, New York, Cincinnati, Edinburgh ve Pittsburgh’daki müzeler, İstanbul Resim ve Heykel Müzesi, İstanbul Modern, Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi, Mathaf: Arap Modern Sanat Müzesi de dahil elde etmek üzere çoğu müze ve özel koleksiyonda yer almaktadır.
Hevesli ve etkin kompozisyonları ile belli Zeid’in kendine özgü resim dili, tek üsluba indirgenemeyecek kadar canlı ve zengindir.
Zeid’in sanat pratiği; minyatür kurgusuna uygun bir şekilde yapı edilmiş figürlü kompozisyonlarıyla erken dönem, vitray yüzeylerini anımsatan geometrik ve hür soyutlamacı çalışmalarıyla olgunluk dönemi ve başlıca portrelerden oluşan ve psikolojik anlatının ön plana çıktığı geç dönem biçiminde sınıflandırılabilir.
