Gaspare Fossati

Gaspare Fossati Biyografisi

1847’de I. Abdülmecit göre Ayasofya Camii’nin restorasyonu ile görevlendirildi.

Tanzimat devrinde geldiği İstanbul’da yirmi yıl yaşayan ve öncelikle Ayasofya’nın restorasyonu elde etmek üzere fazla sayıda mimari proje gerçekleştirmiş İtalyan mimardır.

Gaspare Fossati, 7 Ekim 1809 tarihinde İsviçre’nin İtalyanca konuşulan Ticino (Tessin) kantonunda minik kasaba olan Morcote’de doğmuştur. Tam adı Gaspare Trajano Fossati’dir. 16. yüzyılda Venedik’e göç etmiş bir mimar, ressam ve edebiyatçı sülalesinden gelmektedirler. Kardeşi Giuseppe Fossati (d.1822) de mimardır. İki mimar, “Fossati Kardeşler” olarak anılır. Virgilio Fossati adındaki ufak kardeşi de mühendis olmuştur. Ailesinde o kadar çok mimar ve artist vardır. Aydınlanma çağı Venedik’inde mimar ve gravürcü olan büyük dedesi Giorgio Domenico meşhur bir “Mimari Tarihi” yayınlamıştı. Dedesi Carlo Giuseppe mimar ve filozof idi. İlk ve orta öğrenimini babasının müteahhitlik yaptığı Venedik’te tamamladı; mimarlık eğitimini ise 1822-1827 arasında Milano Brera Akademisi‘nde tamamladı. Mezuniyet ardından 1833 yılına değin Roma ve Rönesans devri yapılarını inceledi; İtalya’da capua, pesto, ercolano ve pompei kazıları gibi değişik kazılara katıldı.

Gaspare Fossati, 24 yaşında iken 1833 yılında Rusya’ya giderek Neo-Rönesans üslubundaki binaların çok beğenildiği bu ülkede çalışan İtalyan sanatçılar arasına katıldı. Rusya’da kaldığı dört yıl her tarafında kont, baron ve prensler için tasarımlar hazırladı. 1836 yılında Petersburg’da saray mimarı unvanını aldı.

Gaspare Fossati, İstanbul’a gönderilmeden önce 1837 yılında Rusya‘da çalışan meşhur İtalyan mimar Luigi Rusça‘nın (d 1762–ö.1822) torunu ve mimar Francesco’nun kızı Giuseppina ile evlendi.

1837 yılında İstanbul, Beyoğlu yangınında kül olan İstanbul Rus elçiliği binasının yerine büyük ve gösterişli bir bina yapı etmek üzere Rus çarı I. Nikolay kadar İstanbul’a gönderilince, 20 Mayıs 1837 tarihinde İstanbul’a geldi. 7 Temmuz 1838 tarihinde inşaatı başlayan binanın açılışını 1845 yılında gerçekleştirdi; inşaatın girdisi çıktısı ile ayrıntılarıyla bitmesi 1849 yılını buldu. Batı üslubundaki büyük kâgir bina (bugün de Rusya‘nın İstanbul Başkonsolosluğu olarak kullanılan bina), gerek Osmanlı ileri gelenleri, gerekse İstanbul’daki tanıdık olmayan devlet temsilcileri ve Levantenler arasında alaka uyandırdı. Mimar, elçilik binasının inşaatı sürerken İstanbul’da diğer yapılar için siparişler aldı.

Aldığı siparişlerde kendisine yardımcı olmak üzere getirttiği kardeşi Giusseppe Fossati ve geniş bir takım ile birlikte elliyi aşkın yeni ve büyük inşa projesini gerçekleştirdi. Osmanlı yöneticileri, Gaspare Fossati’ye ilk olarak test maksadıyla 1841-1843’te “Bab-ı Seraskeri Hastanesi” (inşa sonra kışla ve tutukevi olarak kullanıldı; “Bekirağa Bölüğü” olarak tanındı; günümüzde İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi olarak kullanılıyor) ve Eminönü’nde “Limon İskelesi Karakolu”’nu sipariş etti. Bu yapılardaki başarısı sonucu, 1844 yılında Babıali’de Arz Odası düzenlemesi, 1845’de ilk Darülfünun binası (yapımı uzun yıllar süren yapı, tamamlandıktan sonra Darülfünun binası olarak yok, önce Osmanlı Meclis-i Mebusan binası, arkasından Evkaf Nezareti, daha sonra Adliye Nezareti binası olarak kullanıldı; 1930’larda yandı); 1846-1848’de Osmanlı’nın birincil modern evraklar binası olan Hazine-i Evrak binası (2008 yılına dek Devlet Arşivi olarak kullanılmaya devam etmiş, daha sonra “Araştırma, Evraklar, Belgeleme ve Okuma Salonu” haline getirilmiştir.) ve Sultanahmet’te “Mekteb-i Sanayi” binalarını inşa etmekle görevlendirildi.

1847’de I. Abdülmecit kadar Ayasofya Camii’nin restorasyonu ile görevlendirildi. Yaşamı her tarafında en manâlı uygulaması olarak sözünü ettiği bu restorasyon esnasında hazırladığı resimlerden 25’ini I. Abdülmecit’in desteği ile büyük ölçülerde bir albüm halinde Londra’da yayımladı. Ayasofya restorasyonu esnasında hünkar girişi cephe düzenlemesi, hünkar mahfili, Kasr-ı Hümayun ve Ayasofya Muvakkithanesi gibi ekler yaptı. Restorasyon çalιşması bittikten sonradan padişahın bu olayın anısına bastırdığı madalyalarını Gaspare ve Giuseppe, 13 Temmuz 1849’da düzenlenen büyük törende, aracısız padişahın elinden aldı.

Fossati Kardeşler Türkçe de öğrendiler, ama devlete ait temaslarda çoğunlukla günün iletişim dili olan Fransızcayı kullanıyorlardı.

7 Ocak 1858 tarihinde sadrazam Koca Mustafa Reşid Paşa ölünce Bayezid Külliyesi’nin haziresi köşesine ona bir türbe yaptı.

Gaspare Fossati ve kardeşi Giuseppe Fossati Osmanlı Devleti’nden aldıkları siparişlerden başka 1841-1843 aralarında Galata’daki San Pietro Kilisesi’ni; günümüzde Beyoğlu’ndaki İtalya Başkonsolosu’nun ikametgâhı olarak kullanılan “Venedik Sarayı”nın 1853’te restorasyonunu ve 1854’te Beyoğlu’ndaki Hollanda Elçilik binası inşaatını gerçekleştirdi. benzer sene 1854’de İstanbul İspanya elçiliği ve 1856’da İran elçiliği için projeler hazırladı.

İtalyan tiyatro mimarisini iyi bilen Gaspare Fossati İstanbul’da üç de tiyatro projesi hazırladı. Bunlardan 1846’a Galatasaray’da gerçekleştirdiği Naum Tiyatrosu, 1870 yangınına kadar işlevini sürdürdü.

Keza yaptığı konut projeleri arasında Koca Mustafa Reşid Paşa, Keçecizade Fuad Paşa gibi Osmanlı yöneticileri ve İstanbul’un meşhur Levantenleri için yaptıkları yapılar vardır. 1847 yılında Koca Mustafa Reşid Paşa için yaptığı saray bugün Baltalimanı Kemik Hastalıkları Hastanesi olarak kullanılmaktadır.

Gaspare Fossati 1858 yılında memleketine Morcote’ye döndü. Bir yıl sonradan da 1859’da kardeşi Giuseppe Fossati döndü. 1862 yılında Milano’ya yerleştiler. İtalya, Milano’da Duomo Meydanı düzenlemesi, Galleria Vittorio Emanuelle II, Palazzo Marino gibi uygulamalarda jüri üyeliği yaptı. 1863’te Sarayburnu sahil sarayının yanması haberi üzerine Sultan Abdülaziz’e mektup yazarak benzer yerde yeni bir saray yapmayı önerge etti.

1869 yılında Fossatiler ailecek İtalya vatandaşlığına geçtilerse de doğum yerleri olan İsviçre’nin Morcote kasabası ile daima ilişki içinde oldular. Morcote’de, Lugano Gölü kıyısında yapı ettikleri evlerini Türk tarzında düzenlediler.

Gaspare Fossati, 5 Eylül 1883 tarihinde Morcote, İsviçre’de 74 yaşında ölmüştür. Ölümünden daha sonra kardeşi Guisseppe onun için Morcote’de bir mezar tasarladı. Türbe biçimindeki bu mezara hem Gaspare ayrıca de Guiseppe ve eşi defnedilmiştir.