Ahmed Cevdet Paşa

Ahmed Cevdet Paşa Biyografisi

Osmanlı Devleti’nin son yıllarına dürüst yetişmiş olan manâlı devlet adamı önemli hukukçu manâlı tarihçi. Sahiden Ahmet Cevdet Paşa’nın pek fazla yönü var oysa keza ilimde ayrıca icrada yer alan bir insandır. Hayatı baştan başa araştırma yapmış, kültürlü, yazmış ve bundan hiç bıkmamıştır. Hayatının sonuna kadar kendini keza dine keza ilme ayrıca millete adamıştır.

Ahmed Cevdet Paşa, 27 Mart 1822 tarihinde Lofça, Bulgaristan’da doğmuştur. Gerçek adı Ahmet’tir, Cevdet ise mahlasıdır. “Cevdet” mahlasını kendisine 1843’de istanbul’da öğrenim gördüğü sırada şair Süleyman Fehim Efendi verdi. Babası, Lofçalı meclis azalarından İsmail Ağa ve annesi Lofça’nın ileri gelenlerinden Topuzoğulları’na mensup Ayşe Sünbül Bayan’dır. İlköğretime denk eğitimini Lofça’da aldıktan sonra Medrese eğitimi için 1839 yılında İstanbul’a gelir. İstanbul’da Fatih Camii’nde 8 seneye varan medrese eğitimi görür. Medrese eğitimiyle beraber Murad Molla Tekkesi’nde Mesnevi dersleri almış, müneccimbaşı Osman Saib’den ve Mühendishane-i berri Muallimi Miralay Nuri Bey’den yeni stil riyaziye dersleri almıştır. Oradayken Mevlana’nın Mesnevi’sini bitirdi.

O dönemler Murad Molla Tekkesi alimlerin, şairlerin kısacası ilim adamlarının sık sık gidilen yer yerlerinden biriydi. Ahmet Cevdet Paşa bu mecliste vahevesine kapılmış hatta ilk şiirini de Fehim Efendi’nin konağında yazmıştır. İlk zamanlar şiirlerinde Vehbi mahlasını tercih ediyordu. Fakat bu mahlas başka şairler kadar da kullanıldığı için Fehim Efendi kendisine 1843 tarihinde “Cevdet” mahlasını vermiştir.

Ahmed Cevdet Paşa, 1844 yılında Rumeli kalemine Kadı olarak ödev edilip 150 kuruş ücret bağlanmıştır. 1845 yılında müderris olarak İstanbul camilerinde ders devretmek hakkını elde etti. Bu dönemde devlet adamı olarak yıldızı parladı. Siyaset kariyerine başlaması ise Reşit Paşa aracılığı ile olmuştur. Reşit Paşa, sadrazamlığa geldiğinde yeni kanun ve nizamlar hazırlatacağı vakit bilgili ve aydın bir birey istemişti. Şeyhülislamlık makamının kendisini tavsiye etmesi üzerine Ahmed Cevdet Efendi gönderilmiş ve bu nedenle siyasete girmiştir. Hürmeten öğretmenlik de yapmıştır. Siyasi olayları yakından peşine düşüp takip edebilmek için bu dönemde Fransızca öğrendi.

1848 yılında Mustafa Reşid Paşa’nın verdiği bir görevle Bükreş’e gidip bir ay kaldıktan daha sonra geri döndü. 1849 yılında çare için bulunduğu Bursa kaplıcalarında “Kavâid-i Osmâniyye” (Osmanlıca dil bilgisi) adlı kitabı ve ilk Türk anonim şirketi olan Şirket-i Hayriye’nin kuruluş nizamnamesini yazdı

13 Ağustos 1850 tarihinde Meclis-i Maarif azalığıyla darülmuallimin (Öğretmen okulu) müdürlüğü göreve getirilmiştir. Bu mektebi kısa zamanda ıslah ederek, mektebe antre ve sınav usullerini yönetmeliklerle belirledi. Burada ciddi hizmetler vererek imtihan şekillerini ve öğrenci eğitimi ile ilgili düzenlemeler getirmiştir. bununla beraber Cevdet Efendi’nin ikinci işi başkâtibi olduğu Meclis-i Maarif buluşma ve kararlarıdır.

Ahmed Cevdet Paşa, bilimin ülkeye yayılması ve genel kültür düzeyinin yükseltilmesi için çalışacak Fransız Bilimler Akademisi güya bir akademinin kurulması fikrini desteklemekteydi; bunun faydalarını anlatan bir mazbata hazırlayacak Sultan I. Abdülmecit’e sundu. Padişahın uygun bulmasıyla 1851 yılında kurulan Encümen-i Daniş’e (Osmanlı Akademisi) asli aza seçildi.

Rüştiyelerde din derslerinde okutulmak üzere “Ma’lûmât-ı Nâfia” (Fâideli Bilgiler) adlı kitabı kaleme aldı. Her türlü bilimsel konunun Türkçe ile yazılabileceğine inanıyor, herkesin okur yazan olması için lisanın sadeleştirilmesi ve yazıların Türkçe kaleme alınması gerektiğine inanıyordu. Yazılarında bu sadeliğin örneklerini verdi.

1853 yılında Encümen-i Daniş’de (Osmanlı Akademisi) bir Osmanlı tarihi kaleme alınması kararlaştırıldığında Osmanlının 1774-1826 yılları arasındaki bölümünü kâğıda dökmek görevi Ahmet Cevdet paşa’ya verilmiş. O sırada Tanzimat Fermanı’nı kabul ettirmek üzere Mısır’a gönderilen sadâret müsteşarına eşlik etmesi istenmiş olan Ahmet Cevdet Efendi, bu seyahate rağmen çalışmasını aksatmadı ve öteki üyeler hemen şimdi kaydadeğer bir egzersiz yapmamışken kendisi dönüşünde üç ciltlik çalışmayı tamamlayıp 1854 yılında padişaha sundu. Bu çalışması, “Süleymaniye pâyesi” ile ödüllendirildi; bu nedenle yüksek müderrisler sınıfına girmiş oldu.

Ahmed Cevdet Paşa’ya 1855 yılında devletin resmi tarihçisi görevi verildi. “Tarih-i Cevdet” adıyla on iki ciltlik eserinin geri kalan bölümlerini yazdı; eserin son cildi 1886’da yayınlandı. Ahmet Cevdet Efendi, bir yandan da zamanın siyasal olaylarını anlatan “Tezâkir-i Cevdet” adlı eserini de kaleme aldı. Hem hayatının daha sonraki bir döneminde peygamberler tarihini anlatan altı ciltlik “Kısâs-ı Enbiyâ” adlı eseri yazmıştır.

1856 yılında Galata Kadılığı görevi verildi. 1856 yılı sonunda ise Mekke-i Mükerreme kadılığına getirildi. Tekrar benzer sene içinde “Meclis-i Âlî-i Tanzimat” üyesi oldu ve devrin kanunlaştırma çalışmalarında yer aldı.

1861 yılında İstanbul kadısı oldu. 1861 yılında İbni Haldun’un meşhur Mukaddime’sinin tercümesini yaptı. Yine benzer sene Meclis-i Âlî-i Tanzimat, yapısı değiştirilerek “Meclis-i Ahkâm-ı Adliyye” adını aldığında Osmanlı Devleti’nin kanunlarını yapacak olan bu kuruma aza tayin edildi ve meclisin nizamnamesini de o hazırladı.

1863 yılında Anadolu Kazaskerliği ve Bosna-Hersek Müfettişi olarak atandı. Orada bir buçuk sene içinde ıslahatlar gerçekleştirmede ve orduya asker sağlamakta başarılı oldu. Burada önemli başarılara imza atan Cevdet Paşa artan bir şekilde Osmanlı’da önemli devlet adamlarından biri haline geldi. 1864 yılında ıslahat için gönderildiği Kozan’da da başarılı oldu. Bu başarılardan daha sonra Abdülaziz kadar şeyhülislamlığa getirilmesi bekleından mülkiye sınıfına nakledildi. 1866 yılında Vezirlikten, paşalığa getirilmiştir.

1866 yılında Halep vilayetine vali tahsis edilen Cevdet Paşa burada 2 sene görev yapıp bu esnada “Fırat” isimli gazete çıkardı.

1868 yılında temyiz mahkemesi görevi yapacak olan Divan-ı Ahkam-ı Adliye’ye başkan olarak atandı. Bu görevde olduğu müddetçe hukuk sistemini dönemin gereksinimlerine tarafından düzenledi.

Ali Paşa, Fransız uygar kanununun tercüme edilerek Osmanlı Devletinde başvuru formu edilmesi gerektiğini ileri sürüyordu. Buna karşısında Ahmed Cevdet Paşa ve aynı düşüncede olanlar, İslam Hukukunun bir dalı olan Hanefi fıkhının sistemli ülkü getirilerek kanunlaştırılması fikrini müdafaa ediyorlardı. Bu ikinci yani, Ahmed Cevdet Paşa ve arkadaşlarının fikirlerinin tatbiki için “Mecelle Cemiyeti” adıyla ilmi bir heyet toplandı. Başkanlığına Ahmet Cevdet Paşa’nın getirildiği bu meclis, Kur’an-ı Kerim’in hükümlerini kanun şekline sokup, tüm milletlerin değer verdiği Mecelle adındaki kitabı hazırladı.

24 Nisan 1873 tarihinde ise Maarif Nazırlığı görevine getirilmiş olup bu görevi 24 Nisan 1873-5 Nisan 1874 (11 ay 12 gün); 12 Haziran 1875-30 Kasım 1875 (5 ay 19 gün) ve 17 Mayıs 1876-17 Ekim 1876 (5 ay) almak üzere toplam 22 ay yapmıştır. Bu görevi sırasında tekrar boş durmamış ve Türkçe, mantık ve edebiyat derslerinde okutulmak üzere okullar için kitap yazmıştır.

1874 yılında Yanya valiliğine atandıktan 7,5 ay daha sonra istanbul’a dönmüş ve Adliye Nazırı olmuştur. Adliye Nazırlığı görevi esnasında Ticaret mahkemelerini Adliye Nezaretine bağladı. bununla beraber hâkimlere tezgâhtar olması açısından “Ceride-i Mehâkim” adlı eserini 1874 yılında yazmıştır.

1878 yılında Suriye valisi olmasının akabinde Kozan’da Kozanoğlu Ahmet Paşa isyanını engelleyip İstanbul’a dönerek Ticaret ve Ziraat Nazırı olmuştur. 1879 yılında Adliye Nezâreti’nin başına geçirilmiş ve üç yıl her tarafında bu görevde kalmıştır. 1880’de Hukuk Mektebi’nin açılış konuşmasını yapmış ve ilk dersi kendisi vermiştir.

1881 yılında kurulan ve Abdülaziz’in ölümünden sorumlu görülenleri yargılayan Yıldız Mahkemesi’nde Adliye Nazırı olarak görev aldı. Mithat Paşa Abdülaziz’in intiharıyla ilgili soruşturma için sorguya alındı. 1881‘de mahkemesi sonucu Taif‘e sürgüne gönderildi. Mithat Paşa 1884 yılında zindanda boğdurularak öldürüldü.

1882 yılında ise Adliye Nazırlığı görevinden istifa edip üç buçuk yıl devlet memurluğundan uzakta durdu ve eserlerine yoğunlaştı. 1886’da bitmiş Adliye Nazırı olarak atandı ve 4 yıl bu görevi icra etti.

İslam hukuku anlamında başyapıt olan Mecelle’yi yazmıştır. Şer-i kurallar ile batıyı harmanlayan bir hukuk anlayışına sahiptir.

Devletin birçok kolunda çalışmış olup bunlar 5 kere adliye, 3 defa eğitim, 2 defa vakıflar, 1 kez içişleri ve 1 kere de ticaret ve ziraat bakanlığıdır. Onun vaktinde hazırlanan kanunların ve kurulan kurumların çoğunluğunda katkısı bulunmaktadır. Hem 1855-1865 yıllarında devletin devlete ait tarihçisi olarak hizmet vermiş bir tarih yazarıdır. Bu sayede dönemin siyasi olaylarını yazdığı Tezakir-i Cevdet adlı eseri ortaya çıkardı.

Ahmed Cevdet Paşa, 1856 yılında Adviye Rabia Hanım ile evlendi. Fatma Aliye Topuz (d. 9 Ekim 1862), Emine Semiye Önasya (d. 28 Mart 1864), Reya Mardin, Ali Sedad (d.1857) adlarında çocukları oldu.

Ahmed Cevdet Paşa, 25 Mayıs 1895 tarihinde Bebek’teki yalısında 73 yaşında İstanbul’da ölmüştür. Naaşı, Fatih Camii bahçesine defnedildi.

Kitapları :
– Tarih-i Cevdet: 12 cilttir. Osmanlı Devleti’nin 1774-1825 seneleri arasındaki tarihini anlatır.
– Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa: 12 kısımdır. Cevdet Paşa’nın en tanınmış eseridir. Âdem’den itibaren çoğu peygamberin, İslam halifelerinin, İkinci Murad’a kadar Osmanlı padişahlarının tarihinden bahseder.
– Tezakir-i Cevdet: Devrinin siyasi, içtimai, ahlaki cephesini anlatmıştır.
– Ma’ruzat: Sultan Abdülhamit II’ye 1839-1876 yılları arasındaki tarihi ve siyasi hadiseleri tanıtmak için hazırlanmıştır.
– Mecelle: Ahmed Cevdet Paşa başkanlığında bir heyet göre hazırlanmıştır.
– Divançe-i Cevdet: Gençliğinde yazdığı şiirleri, Sultan Abdülhamit II’nin emriyle bu kitapta toplamıştır.
– Kavaid-i Osmaniye: Keçecizade Fuad Paşa’yla birlikte yazdığı dil bilgisi kitabıdır. Türk dilinin Türkçe yazılı birincil dilbilgisi kitabı kabul edilir.
– Ceride-i Mehâkim
– Belagat-ı Osmaniye – Kavaid-i Türkiye,
– Yıllık-ül Edvar-Miyar-ı Sedad,
– Adab-ı Sedat fi-İlm-il-Adab,
– Hülasatül Açıklama fi-Te’lifi’l -Kur’lahza,
– Asar-ı Ahd-i Hamidi,
– Hilye-i Seadet,
– Ma’lumat-ı Nafia