Dario Moreno
Dario Moreno Biyografisi
Türk gitarist, piyanist ve sinema oyuncusu
Dariavid Arugete’dir. 3 Nisan 1921’de Aydınlatılmış’da dünyaya gelmiştir. Musevi asıllı Türk gitarist, piyanist ve sinema oyuncusu ve başarılı bir besteci.
Okumuş’da tren istasyonunda çalışan, sefarat olan babası trajik bir şekilde vurulup ölünce babasız kaldı. Bu olaydan daha sonra annesi ile İzmir’e Musevi Mahallesine, Mezarlıkbaşı semtine yerleştiler. Dört kardeşi daha olan Dario Moreno, annesi Madam Roza tarafından ikinci kez evlenirken ve geçimini sağlama sıkıntısından dolayı “Nido De Guerfanos” Sefarad yetimhanesine bırakıldı. Dört yaşına dek yetimhanede kalan Moreno sonradan Musevi ilkokulunu bitirdi.
Gençlik yıllarında öyle çok öbür işte çalıştı. En yakın çocukluk dostu Alber Dinar’dır. Çalıştığı yıllarda kendini yetiştirdi ve “Kardıçalı” işhahında yanında getir götür işlerinde çalıştığı İzmir’in ünlü avukatlarından birinin katipliğine yükseldi. Keza geceleri Ulusal Kütüphane’de geceleri Fransızca çalışıp, dilini geliştirip, kısa bir süre içersinde bu dili öğrendi. Yeniden bu sırakını, eline geçen bir gitar vasıtası ile geliştirdi ve cadde aralarında napoliten şarkılar söylemeye başladı. Türk çiftetellisini Yahudilerin yüzyıllardır yaşattığı ladino dilinde, egzotik ve romantik bir tarzda yorumladı. Benzer dönemlerde Bar-Mitsva (13 yaş) törenlerinde şarkılar söylemeye başladı. Gençlik çağlarında 17 – 18 yaşlarına geldiğinde de semtinde ve İzmir’de tamamen tanınır olmuştur.
Dario Moreno İkinci Dünya Savaşı sıralarında askerliğini piyade olarak Akhisar Orduevi’nde yaptı. Burada caz orkestrasında solistlik yaptı ve yine Konya ile Adana’daki askeri yerlerde sahneye çıktı. Askerlik döneminde müzik ile daha içli dışlı olan Moreno İzmir Kordon’da yer alan NATO binasının yerindeki Marmara Gazinosu’nda da sahneye çıktı.
Dario Moreno ilk konserini ise Konak vapur iskelesinin üzerindeki gazinoda verdi. Moreno müzisyenliğini azıcık daha ilerletince bedensel durumu da düzeldiğinden, annesi Madam Roza ile birlikte Mithatpaşa Caddesi üstünde yer alan Karataş semtindeki Asansör Sokağı’na taşındı. Sokağın bugünkü adı Dario Moreno Sokağı’dır.
Gittikçe daha da ünlenen Dario Moreno’nun şöhreti İzmir Palas otelinde iyice parladı. Askerlikten sonradan ise Moreno bir zaman İstanbul Fenerbahçe’deki “Belvu” gazinosunun sahnesine çıkmaya başladı. bu arada Moreno, Ankara’da yer alan Bomonti gazinosunda sahne olmak üzere İkinci Dünya Savaşı yılları esnasında iki gün için Ankara’ya gitti. Oysa iki sene Ankara’da kaldıktan sonradan bitmiş İstanbul’a dönebildi ve Fritz Kerten’in orkestrasına solist olarak girdi. Moreno Ankara’da kaldığı yıllarda Hergele meydanında 3’üncü sınıf bir otelde iki şahsiyet bir odada kalırken şair Orhan Veli ile oda arkadaşlığı da yapıp dost olmuşlardır.
İstanbul’da bir sene her tarafında çalıştıktan sonradan Atina’ya geçti. Burada çalışarak bir uçak bileti parası biriktirir. Paris‘te bir emprezaryoya (bir sanatçının alıştırma programlarını ve anlaşmalarını belli bir yüzde karşılığında aranjör kimse.) telgraf çeker, kendisini karşılamalarını ister ve atlayıp uçağa Paris‘e gider. Dario Moreno Fransa’da başta Cannes’daki Palm Beach Otelinde şarkı söyler. sonradan Paris’e geçen Dario, burada Perto del Sol müzikholünde sahneye çıkar. Paris’teki ilk yılları başarısızlık yıllarıdır. Almanya’daki Amerikan askeri kulüplerinde bir müddet şarkı söyledikten sonra Fransa’da Paris’te ilk kere “Jezabe” şarkısı ile mucizevi bir başarı elde etti. Moreno daha sonra söylediği “Adieu Lisbon” ve “Cou Courou Cou Cou” isimli kalipsolar ile ününü pekiştirdi.
Bir kaç sene daha sonra Fransa’nın en popüler şarkıcılarından biriydi, hatta Gilbert Becaud/Charles Aznavour “me-que me-que” şarkısını onun için bestelemişlerdi ve Olympia Müzikholünün vedeti olmuştu. Şimdiler de herhangi bir şarkıcının 1 konser verip bizi mutlu ettiği müzik mabedi olan Olympia’da üç hafta, star olarak salonunu tıklım tıklım dolduran nadir sanatçılardan biriydi Dario.
Dario Moreno’nun 1948 de Fransa’da plağa ilk okuduğu şarkılardan biri de Quizas, Quizas (Kim Bilir, Kim Bilir) idi. İstanbul’da yanına çalıştığı Fritz Kerten ile annesini yanında aldırdı. Fritz Kerten’in adını Andre Kerr’e çevirterek piyanist olarak yanına aldı.
1951 de Jezabel’le büyük bir galibiyet elde eden Dario Moreno, 1954 sonunda bundan böyle büyük bir yıldız idi. 1957 de “Quand Elle Danse” gece külübüplerinde, “Adieu Lisbone”da radyolarda en çok çalınan şarkıları oldu. 1958 de meşhur şarkısı “Si Tu Vas a Rio” yu söyledi. 50 lerin sonlarında Dario Moreno artık yalnız değildi: Tanıdık Olmayan şarkıcılar kulvarını Mısırlı Dalida, İspanyol Gloria Lasso, İngiliz Petula Clark, Belçikalı Annie Cordi ve İsrailli Rika Zarai ile paylaşıyordu.
Filmlerinin başarısı Dario’ya zor verdi. ”Neşelendirici Şarkıcı” adı yanına komple bir artist olduğunu da kanıtlayan kimlik kazandırdı. “Mor Cadillac’lı”, “müezzin sesli” şarkıcı tabirleri onu üzmedi, bildiği, inandığı yolda müzik yaşamına devam etti. Meslek hayatını Jacques Brel’le oynadığı Don Quichotte müzikaliyle zirvede noktaladı.
Onu fanatik bir İzmir’li ve bu toprakların insanı yapan en garip hareketlerinden birini 1968 yılında Paris´te düzenlenen Latin Amerika Şarkıları Karnaval´inde yapmıştır. Fransa adına yarıştırılıp, 1. seçildiğinde göndere Fransız Bayrağı çekilirken, müdehale edip, göğsünden Türk Bayrağı çıkarıp Ben Türk’üm ve İzmir’liyim demiştir.
Sezen Cumhur Önal ve Fecri Ebcioğlu, Dario Moreno’nun şarkılarına Türkçe söz yazmışlardır. Dario Moreno Jacques Brel’in yazıp sahneye koyduğu ve başrolünü oynadığı “L’Homme de la Mancha” (Don Quichotte) adlı müzikal eserde Sancho Pancho rolünü üstlendi. Eserin Belçika promiyeri 4 Ekim 1968 de Brüksel’de yapıldı. 10 Aralık’taki Paris promiyerine kısa bir süre kalmışken Dario’nun Türkiye’den vefat haberi geldi. Bunun üstüne rol Robert Manuel’e devredildi.
Dario Moreno keza 32 filmde rol almıştır. Brigitte Bardot, Jacques Brel, Eddie Constantine ile değişik filmlerde sahne paylaşmıştır. Brigitte Bardot ile çevirdiği film “oh que mambo” “Voule vous danser avev moi” (come and dance with me) filminde de oynayan Dario Moreno, Eddie Constantine ile serüven filmlerinde rol aldı. Ünlü sanatkâr Jacques Brel ile Don Kisot müzikalinde oynadı. İlk filmi “le salaire de la peur” (nefret edilen şey yolcuları) dır. sırası gelmişken “oeil pour oeil” (göze göz) adlı filmiyle Fransa’da en iyi yardımcı aktör ödülünü almıştır.
Yoksul geçen çocukluğunda yalınayak, bardağı bir kuruştan su satan, İzmirli Dario Moreno geride kalmış, fazla şık giyinen biri olarak anılmış ve büyük bir mal varlığı yapmaya devam etmiştir. Brezilya’da bir çiftliği, Paris’te mükemmel bir dairesi vardır. Her yıl Rio de Janeiro karnavalına gitmeyi adet edinmiştir. Yine her sene 16 ülkeyi içine alan büyük bir turneye çıkar. Hatta vaktinde Fransa’da Jean Marais´den sonra en iyi Gardroba sahip birey olarak bilinmekteydi. Ünlü Franbuaz rengi Cadillac arabası efsanedir. Bir çok dünya turnesine çıkar, Rio Karnavallarına oldukça çok katılmıştır.
Yedi dili gayet iyi konuşan Dario Moreno; Fransızca, Türkçe, İtalyanca, İspanyolca (Ladino) dillerinde birbirinden hoş şarkılara şahane sesi ile yaşam vermiştir. Şarkıları bir fazla filmde kullanılmıştır. Plak kayıtları çoğunlukla, Avrupa’da “Barcley”, Amerika’da Frank Sinatra´nın stüdyosu “Raprise”de yapan Dario Moreno´nun sayısını net olarak çıkaramadığımız oldukça artı Plak kaydı vardır, daha daha sonra toplama olarak CD’lere de aktarılmışlardır.
“İstanbul´un Kızları, Canım İzmir, Deniz ve Mehtap, Yavaş Yavaş, Hatıralar hayal oldu, Her akşam sarhoş” gibi birbirinden eşsiz hoş çalışmalara kendi üslubü ile hayat vermiştir. Gerçekten bu şarkıların bazılarını başkaları da söylemiştir. Ancak herkesi bir kenara bırakıp Tanju Okan ve Dario Moreno’nun yorumlarını baş tacı ettiğimizi belirtmemiz gerek. Diğer dillerdeki yorumlarında, “Si tu vas à Rio, Tout l’amour que j’ai pour toi, Quand elle danse, Mambo Italiano, Mustapha, La Danza La Bella” şarkıları enfes şarkılardan bazılarıdır.
Dario Moreno’nun menajerliğini Türkiye’de Erkan Özerman yapmıştır.
Dario Moreno 1 Aralık 1968 günü, Parise gitmek üzere Yeşilköy Hava Alanı’na gitme hazırlığında bulunurken İstanbul Hilton Oteli’nde sabahtan 9.30 da geçirdiği bir yürek krizi sonucunda vefat etmiştir. İstanbul’da ölen Dario Moreno, öldüğünde İzmir’de gömülmesini vasiyet etmiştir. Ama ölümünün peşinde İzmir’den İsrail’e resmileşmiş annesi Madam Roza, oğlu Dario Moreno’yu gömülmek üzere İsrail’deki Telaviv / Holon kenti mezarlığına götürmüş ve Moreno orada toprağa verilmiştir.
Dario Moreno T.C. pasaportunu Avrupa’da mesleğinin zirvesindeyken bile değiştirmeyen, ömrü her tarafında hep “İzmirli Dario” olarak kendini tanıtan örnek bir vatandaşımızdı.
Ödülleri :
“Oeil Pour Oeil” (GÖZE GÖZ) adlı filmiyle Fransa’da en iyi muavin aktör ödülünü almıştır.
Dario Moreno 1958 yılında la vie parisienne’de ilk kere olağan bir eseri plağa doldurdu ve o yılın “grand prıx du dısque” (plak armağanı) ödülünü kazandı.
1962’de Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın “Hitit Güneşi” ödülünü kazandı.
1969 yılında Türkiye Kültür ve Turizm Bakanlığı, “Darıo Moreno” ödülünü koydu, ve bu birincil ödülü “Esin Afşar” ve “Jacques Brel” Paris Büyükelçiliğindeki törenle teslim aldılar.
1988 yılında, 6 Ekim gecesi Akdeniz müzik yarışmasında, bu yarışmanın direktörü, ve rahmetlinin çok yakın dostu Erkan Özerman’ın girişimi ile “Dario Moreno” anısına “altın Hitit” ödülü konuldu. Bu ilk ödülü İtalyan ressam Gianluigi di Franco aldı.
Albümleri:
Granada-Adios Amigos
Bossa Nova
Kalipso
Le koko
Canım İzmir
Si Tu Vas A Rio / Viens
Uzun Bos
Moreno Poy POY
Melezi Ye Ye Ye
Hatıralar Düş Oldu / Olam Boyun Kurbanı
Tropical Dario
Oh Que Dario
