Ebu’l Vefa

Ebu’l Vefa Biyografisi

Ebu’l Vefa, Matematik ve astronomideki hizmetleriyle ilim tarihinde unutulmazlar aralarında yerini almıştır .Onu, gerek alışılmış ve gerekse modern matematik konularında gördüğümüz çoğu trigonometrik kavram, tanım, teorem ve formülleri birincil kez ortaya koyan bir Müslüman alim olarak tanıyoruz. Yazdığı eserler, yüzyıllarca keza İslam dünyasında, hem de Avrupa’da kaynak kitaplar olarak kabul edilmiştir.
Ebu’l Vefa el-Buzcani, 10 Haziran 940 tarihinde İran, Buzgan’da doğmuştur. Tam adı ‘Ebu el-Vefa Muhammed bin Yahya bin İsmail bin el-Abbas el-Büzcani’dir.

İlim tahsiline amcasının yanında başlamıştır. 959 yılında Bağdad‘a gitti ve ölene dek da orada kaldı. Şerefüddevle’nin sarayında yaptırdığı rasathanede çalışan alimIer arasında yer aldı. Matematik başta olmak üzere, ömrünün büyük kısmını astronomik gözlemler yapmak, eser telif etmek ve ders vermekle geçirdi.

Ebu’l vefa matematik ve bilhassa trigonometri üstünde araştırmalar yaptı. Trigonometrinin altı başlıca oranı arasındaki trigonometrik ilişkileri birincil defa ortaya koymuştur. Bu oranlar günümüzde tıpkı kullanılmaktadır. Batlamyus‘un ve Diophantus‘un eserlerini inceleyip açıklamış, gökbilim sahasında ise Ay’ın hareketapmıştır.

Yıldızların eğimlerinin emin ve doğru bir şekilde ölçülebilmesi için bir duvar oktantı ilerletti. diğer trigonometri çizelgelerinde hesaplamalar yerine getirmek için gelişmiş metotlar üretti ve küresel trigonometrideki bazı problemlerin çözümü için yeni yöntemler keşfetti.

Ebu’l vefa, 1 Temmuz 998 tarihinde 58 yaşında Bağdat’ta ölmüştür.

Ebu’l Vefa’nın matematik tarihinde ortaya koyduğu ilk trigonometrik özdeşliklerden bazıları şunlardır:
Sin(a+b) = sin (a)cos(b]cos (a)sin(b)
cos (2a) = 1-2sin² (a)
sin(2a) = 2sin (a)cos(a)

küresel trigonometride sinüs teoremini de aşağıdaki gibi açıklamıştır:
(Sin(A))/(sin (a)) = (sin(B))/(sin (b)) = (sin(C) )/( sin (c))

Ebu’l Vefa, Habeş el Hasib ve El Mervezi gibi kayda değer matematikçileri izleyerek tanjant ve sekant fonksiyonlarını tanımladı. Sekant kaşifi olarak genel olarak Copernicus bilinirse de ünlü bilim tarihçilerinden Monte Candon ve Carra de Vaux’un araştırmaları sonucu bu buluşun Ebu’l Vefa’ya ait olduğu saptama edilmiştir.

Ay üzerindeki bir kratere O’na ithafen Abul Wafa adı verilmiştir.

Kitapları :
– Kitab’ul Kamil: Trigonometri ve astronomiden bahseden meşhur eseridir. Birinci bölümde yıldızların hareketinden önce bilinmesi gereken meseleler, ikinci bölümde yıldızların hareketlerinin incelenmesi, üçüncü bölümde yıldızların hareketlerine arız olan şeyler anlatılmaktadır. Eserin yazma bir nüshası Paris National Kütüphanesi’nde 1138 numarada kayıtlıdır. Eser Sedilot göre tercüme edilerek basılmıştır.
– Kitab’un fi Amel-il Mistarati ve’l Pergarvel Gunye
– Kitabab ma Yahtacu-İleyh-İl-Küttab vel Ummal min İlm-il-Hisab
– Kitabün Fahirün bil Hisab
– Kitab’ün fi’l İlmi Hisab’il Musellat
– Kitab’ün fi’l Kader
– Kitab’un Zic-meslek Şamil
– Kitab’un fi’l Hendese
– Kitab’ul Medhal ila Aritmetiksel
– Tefsir-ii Harezmi fi Cebri ve’l Karşılıklı Olma