Evliya Çelebi

Evliya Çelebi Biyografisi

Evliya Çelebi, Türk edebiyatının yolculuk türündeki ilk ve en kayda değer eseri olarak adlandırılan, “Seyahatname” adlı kitabın yazarı, meşhur gezgin.
1611 yılında istanbul Unkapanı’nda, geçinmek için pirinç levhalar üzerine oyma işleyen bir artist olan, Derviş Mehmet Zilli‘nin oğlu olarak dünyaya gelen Evliya Çelebi, birincil senelerde öğrenimini özel olarak gördükten sonra bir süre medresede okudu, babasından tezhip, hat ve nakış öğrendi.

Kanuni‘nin Zigetvar Seferi’nde, kayda değer hizmetleri olan babasının, çevresindeki şahısların serüvenlerini öykü ettikleri aile sohbetlerinde bulunduğu süre her tarafında, dünyayı gezip görme merakı duymaya başladı. Belli Başlı adı Mehmed olan Evliya Çelebi, yirmili yaşların başında, İstanbul içinde gezerek gördüklerini duyduklarını kaleme almaya başladı.

Enderunda eğitim aldığı dört yılın gerisinde, dayısı Melek Ahmed Paşa‘nın yoluyla Sultan IV. Murad‘ın hizmetine girerek sipahi olan Evliya Çelebi, padişahın Revan Seferi’nden daha sonra saraya girdi. Sarayda geçirdiği kısa sürenin peşinde buradan ayrılarak ilk seyahati olan, Bursa yolculuğuna meydana çıkan ve daha sonra 1640’larda İzmit, Trabzon ve Girit yolculuklarına meydana çıkan Evliya Çelebi, 1645 senesinde, Bahadır Giray‘ın yanına, Kırım‘a gitti. Aynı yıl Yanya‘nın alınmasıyla sonuçlanan savaşta, Yusuf Paşa‘nın yanında görevli bulunan ve 1646 yılında, Erzurum Beylerbeyi Defterdarzade Mehmed Paşa‘nın muhasibi olan Evliya Çelebi, doğu illeriyle birlikte, Azerbaycan ve Gürcistan‘ın değişik yerlerini gezdi.

sonra Revan Hanı’na ulaklıkla görevlendirilen ve böylece Gümüşhane, Tortum yörelerini de dolaşma fırsatı bulan Evliya Çelebi, 1648 senesinde İstanbul’a geri dönerek Mustafa Paşa ile sam’a gitti ve üç sene bu bölgede araştırmalar yaptı.

1651‘den daha sonra Rumeli‘yi dolaşmaya başlayan ve bir dönem de Sofya‘da bulunan Evliya Çelebi, 1667 – 1670 yılları arasında Avusturya, Arnavutluk, Teselya, Kandiye, Gümülcine ve Selanik yörelerini gezdi.

50 sene her tarafında Hicaz, Darı, Sudan, Habeşistan, Dağıstan gibi ülkelere gezilere çıkan ve bu gezilerin bazılarında yakın olma kurduğu bazı devlet büyükleriyle beraber olan Evliya Çelebi, gezilerde önemli mektuplar götürmek veya savaşa katılmak gibi farklı alanlara yönlendirilmiş hizmetlerde bulunuyordu.

bu arada gördüklerini, yaşadıklarını ve gözlemlerini, gerçekçi bir gözle izlenen olayların, yalın ve duru bir anlatım içinde halkın anlayacağı şekilde Seyahatname eserinde, tarih ve yer belirterek yazıya döken Evliya Ç nedeniyle uydurma haberler ve olaylar da ortaya atarak, okuyucunun ilgisini sürüklemek için aklın alamayacağı garip olaylara da yer veriyordu.

Tüm gezip gördüğü yerleri okuyucuya anlattığı on ciltlik Seyahatname, sadece gözlemlere dayalı aktarmaları ve anlatımları içermekle kalmayıp, araştırıcılar için önemli analiz ve yorumlara da olasılık sağlayan bu eser, belirtilmiş bir egzersiz alanını değil, insanla ilgili olan her şeyi kapsar. Bu yönüyle Seyahatname, Türk kültür tarihi ve seyahat edebiyatı açısından manâlı bir yere sahiptir.

Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nin ciltlerinin konuları:

I. Cilt: İstanbul ve civarı II. Cilt: Nisan 1640’ta yaptığı Buca, Batum, Trabzon, Kafkasya, Girit seferi, 1645’te Erzurum, Azerbaycan ve Gürcistan III. Cilt: Şam – Suriye, Filistin – Urmiye, Sivas, El-Cezire, Ermenistan, Rumeli (Bulgaristan ve Dobruca) IV. Deri: Van, Tebriz, Bağdat, Basra seyahati V. Cilt: Van, Basra seyahatinin sonu, Oçakov seyahati, Rakoçzi’ye karşı sefer, Rusya seferi, Anadolu asilerine aleyhinde hareket, Çanakkale yolu ile Bursa’ya avdet, Boğdan’a gidiş, Transilvanya seyahati, Bosna’ya gidiş, Dalmaçya seferi, Sofya’ya avdet VI. Cilt: Transilvanya seferi, Arnavutluk’a gidiş, İstanbul’a avdet. Macar seferi, Uyvar’ın muhasarası, müellifin 40.000 Tatarla, Avusturya, Almanya, Flemenk’e ve Baltık Denizi‘ne değin gitmesi. Uyvar’ın zaptı, Belgrad’a avdet. Hersek’e gönderilmesi, Raguza seyahati, Karadağ seferi, Kanija seferi ve Kanizsa-Hırvat memleketi VII. Deri: Avusturya, Kırım, Dağıstan, Deşt-i Kıpçak, Esterhan VIII. Deri: Kırım, Girit, Selanik, Rumeli IX. Deri: Garbi Anadolu, Suriye, Mekke ve Medine seyahati X. Cilt: Darı