Gerolamo Cardano

Gerolamo Cardano Biyografisi

Matematikçi, fizikçi, astrolog ve doktor

Latince yazılı birincil eksiksiz cebir kitabı olan Ars Magna’yı (Büyük Sanat) yazdı.

Gerolamo Cardano, 24 Eylül 1501 tarihinde Pavia, İtalya’da avukat Fazio Cardano’nun kaçak oğlu olarak doğmuştur. Babası Leonardo da Vinci’nin arkadaşı idi. Annesinin adı Chiara’dır. Annesi ile babası daha sonraki yıllarda evlendiler. Fakat bu evlilik Cardano’ya o kadar yaramadı, çocukluğu her tarafında durmadan dayak yedi. Sağlığa Zararlı ve hastalıklı büyüdü. Cardano matematiği babasından öğrendi. Delikanlı olduğunda üniversitede babasının asistanlığını yaptı. Fakat Cardano’nun hayalleri fazla daha yüksekteydi; hayatı her tarafında babasının asistanı olarak kalmak istemiyordu, akademik bir kariyer düşlüyordu. Babasını ikna etmesi o kadar basit olmadı, fakat başardı. Israrlara karşın babası gibi hukuk okumadı. 1520’de babasının da okuduğu Pavia Üniversitesi’ne Tıp Fakültesi’ne girdi.

Yukardaki portresinden de anlaşılacağı üzere, dikey kafalı, inatçı ve tuttuğunu koparan biriydi. Ters bir karakterinin olduğu muhakkak. Bilhassa dilinin kemiği yoktu. Özyaşam öyküsünde (De vita propria liber, Hayatımın Kitabı) şöyle yazmıştır: Kusurlarımın açık farkla birincisi ve en öne çıkanı, beni dinleyenlerin kulaklarına en antipatik geleceğini bildiğim sözleri en önce söyleme alışkanlığım ve bu alışkanlıktaki ısrarımdır. Bunun ayrımındayım şüphesiz, lakin gene de kasten sürdürüyorum bu alışkanlığımı, bana ne kadar çok düşman kazandırırsa kazandırsın.

Savaş yüzünden mektep kapanınca eğitimini tamamlamak üzere Padua Üniversitesi’ne geçti. Taşınmadan kısa bir süre sonradan babası öldü.

Babasından servet kalan parayı çarçur ettikten sonra kumara yönelir. Herkesten daha iyi bildiği olanak kuramı doğruca kâğıt ve zar oyunlarında oldukça başarılıydı, satranç da oynardı. Kumar çevresi böylece tekin değildi varsayım edildiği gibi. Bu yüzden yanına hep bir bıçak taşırdı. Bir defasında, aldatma yaptığına inandığı bir oyuncunun yüzünü yaraladı bıçağıyla. Sonunda kumar bir alışkanlık olur. Çok para ve vakit kaybeder kumar masalarında, ünü lekelenir. Ama bir biçimde kumarbazlıkta kazandığı tecrübe ve hüneri değerlendirmiş, 1560’ta 1663’te yayımlanacak olan 15 sayfalık bir tür “kumarbazın kılavuzu”nu yazıp o zamana dek Avrupa’da bilinmeyen ihtimal kuramını bulmuştur; hatta Pierre de Fermat ve Blaise Pascal’in yıllar sonradan bulacaklarını daha o zamanlar bulmuştur. Kitapçığın bir bölümü nasıl aldatma yapılacağına ayrılmıştır!

Tıp doktorasını 1525 yılında 24 yaşındayken aldıktan daha sonra Milano’da doktorluk mesleğini icra yapabilmek için Milano Doktorlar Koleji’ne başvurur. Oysa, mucizevi başarılı bir öğrenci olmasına karşın, kuvvet kişiliği, uzlaşmayı reddeden kafa yapısı ve sonuçlarını düşünmeden kullandığı sert dili yüzünden üyeliğine karşısında çıkılır. Gayrımeşru çocuk olduğu anlaşılınca üyeliğinin reddedilmesi çok daha basit olur – yasalar öyledir − ve Kolej’e kabul edilmez.

Gerolamo Cardano, bir arkadaşının tavsiyesiyle Padua’dan 15 km uzaktaki Sacco köyüne taşınır. Orada, ufak bir muayenehane kurar. 1531 yılında yöreden bir kızla Lucia’yla evlenir. Kazandığı para iki şahsiyet bir aile için yeterli olmayınca Milano yakınlarında Gallarate’ye taşınırlar. Her Tarafta Kolej’e başvurur, üyeliği gene reddedilir. Doktorluk yapamayınca kumara yönelir, ama aradığını bulamaz bu kere. Önce karısının mücevherlerini, sonra da konut eşyalarını satar. Kötü talihini başkalaşmak için Milano’ya taşınırlar, lakin bu daha da fena olur, yoksullar evine sığınacak değin aç kalırlar. Neyse ancak bir zaman sonra, aynen çok eskiden babası gibi, Piatti Vakfı’nda matematik öğretmenliğine kabul edilir. Öğretmenlik dışında Cardano’nun bundan böyle bol bol boş zamanı vardır. Kolej’e kabul edilmediğinden doktorluk mesleğini icra etmesine yasalar izin vermez fakat o gene de bildiğini okuyup hasta kabul eder. Birkaç doğaüstü tedaviden sonradan ünlenir. pek ama, kendisini kabul etmeyen Kolej’e tabi doktorlar bile iyileşmek için Cardano’ya başvururlar.

Bu sayede Kolej’e girebilmesine muavin olabilecek, toplumda saygın bir yeri olan hastalarının desteğini kazanmıştır. Fakat Cardano Kolej’e fazla kızgındır. Kendini tutamayarak, hatta ola ki de tutmaya çalışmayarak, 1536’da Kolej’in keza bilimsel niteliğini keza de üyelerinin hayat biçimini eleştiren bir kitap yazar. Bugün bir doktorun ününe ün katan, suni ve zevksiz bir biçimde gösterdikleri züppe davranışları, hizmetçileri, arabaları, giysileri, kurnazlıkları ve korkaklıklarıdır. Varsayım edileceği gibi bu kitap Cardano’nun Kolej’e girmesine takviye etmez ve 1537 yılında yaptığı üçüncü başvurusu da reddedilir. Neyse fakat hayranlarının da baskısıyla iki sene daha sonra Kolej gayrimeşru çocukların doktor olamayacağı kuralını değiştirir ve Cardano Kolej’e kabul edilir.

Aynı yıl 1539 yılında Cardano iki matematik kitabı yayımlar. Başarılı bir yayın hayatının başlangıcı olur bu iki kitap. Birçok konuda birçok kıymetli kitap yazan, iki yüz dek yayınlama yapar. Tıp, felsefe, fizik, gökbilim, teoloji, hidrodinamik, jeoloji, mekanik, müzik ve kuşkusuz ve en başta matematik… Hem başına olmadık dertler açacak olan bundan başka yıldızbilim kitabı.

1540’ta Cardano, yerini öğrencisi Lodovico Ferrari’ye bırakarak Piatti Vakfı’ndan istifa eder. 1540-1542 yılları aralarında ya kumar masasında ya da satranç tahtası önündedir.

1543-1552 yılları arası Milano ve Pavia üniversitelerinde tıp dersleri verdi. Gerolamo Cardano, keza tıpta hem de matematikte fazla ünlenmiştir. Çağının en iyi iki doktorundan biridir. Doktorlar Koleji’nin rektörü olur.

Krallar, prensler, kardinaller, dükler Cardano’yu çağırırlar büyük vaadlerle. Kabul etmez hiçbirini. Sadece bir kez 1552’de İskoçya’ya gider. St. Andrews başpiskoposunun astımı azmıştır. Fransa kralı ve Almanya imparatoru ellerinden geleni yaparlar fakat nafile, başpiskopos ölmek üzeredir. Son tedavi olarak Cardano’ya büyük paralar önerilir. Cardano daha büyük paraları reddetmiştir ama o sırada dersi de yoktur, gider. Yolda o kadar az kimseye nasip olmuş bir hürmet görür. Her yerden davetler almaktadır. Süslü Püslü bir biçimde Edinburg’a varır. Kuştüyü yatağını değiştirerek başpiskoposun iyileşmesini sağlar. çok büyük ücretleri reddederek İtalya’ya geri döner. Dönüşünde Pavia Üniversitesi’nde tıp profesörü olur. Varlıklı ve başarılı bir adamdır, bütün varlıklılar onun hastasıdır.

Ününün doruğunda başına bir felaket gelir. 1557 yılında doktor olan en büyük oğlu Giambatista el altından Brandonia di Seroni adlı bir kızla evlenir ve üç çocuğu olur. Cardano oğluna her türlü finansal yardımı yapar fakat yetmez, genç çift, Seroni ailesine sığınır. Seroni ailesinin tek amacı varlıklı kayınpederden para koparmaktır. Özyaşam öyküsünde Cardano bu kadından beş para etmez utanmaz bayan diye sözeder. Brandonia tekrar ve herkese çocuklarının hiçbirinin kocasından olmadığını anlatır, kocasıyla alay eder. Giambatista aşağılanmalara daha artı dayanamaz, boşanma da yoktur o zamanlar, kekine siyanür koyarak dördüncü çocuğuna hamile olan karısını öldürür. Tutuklandığında karısını öldürdüğünü itiraf eder. Zindana atılır, acımasızlık görür, sol eli kesilir, sonra 13 Nisan 1560 tarihinde de kafası kesilerek idam edilir.

Cardano bu acıyı yaşamı baştan başa duyar. En sevdiği oğlu işkencelerden geçerek korkunç bir biçimde can vermiştir. Bu kadarla kalmaz Cardano’nun çektikleri. Toplum acımasızdır. Bir katilin babası olduğu için Cardano korku edilen biri oluvermiştir pat diye. Zaten bariz dilinden ötürü çoğu düşman kazanmıştır ve düşmanları her türlü fırsatı ölçmek için pusuya yatmışlardır. Örneğin bir tıp profesörünü dersinde yaptığı yanlışlardan dolayı öğrencilerinin önünde aşağılamıştır. Hakkında dedikodular yayılmıştır. Fazla kötü bir insan olduğu söylentisi yaygındır. Mesela, bir hikâyeye kadar, bir öfke derhal oğlunun kulağını kesmiştir. Özyaşam öyküsünde bu dedikoduların asılsız olduğunu savunmaktadır şüphesiz. Kolay kolay inanılacak gibi de değil. Cardano artık Pavia’yı ayrılmak zorunda olduğunu anlar ve Bolonya’ya tıp profesörü olarak gider. Ölen oğlunun üç çocuğunu da evlat edinmiştir giderken.

Bununla kalmaz felaketler. Kızı sokağa düşer ve belsoğukluğundan ölür. Cardano bu arada belsoğukluğu konusunda da yazmıştır. Felaketlerin diğer taraftan var… Türk filmi gibi nerdeyse… Ufak oğlu Aldo kumara düşkündür ve serseri hayatı yaşamaktadır. İki yılda sekiz kere tutuklanmak gibi kolay basit elde edilemeyecek bir rekora imzasını atar.

Cardano özyaşam öyküsünde, başına gelen dört felaketi şöyle sıralar: Birincisi evliliğimdi, ikincisi oğlumun acı ölümü, üçüncüsü hapse düşmem, dördüncüsü en genç oğlumun alçak karakteri. 1569 yılında oğlu Aldo kumarda giysileri de dahil almak üzere her şeyini kaybeder. Sadece kendisinin değil, babasının da parasının önemli bir kısmını kaybeder. Aldo babasının evine gizlice girer ve büyük miktarda para ve mücevher çalar. Cardano üzülerek Aldo’yu şikayet eder ve bu nedenle Aldo’nun Bolonya’ya girişi yasaklanır.

Belalar bitmez. Ama bu kez Cardano belayı gider kendi elleriyle bulur. Hz. İsa peygamberin yıldız falına baktığı ve Hıristiyanlara büyük işkenceler yapan Roma imparatoru Neron’u göklere çıkardığı bir kitap yayımlar: De astrorum judiciis. Hz. İsa’nın yaşamını yıldız falına kadar yorumlar.

“Sapık görüşler”inden nedeniyle engizisyon mahkemesi tarafından hapse atılır. Neyse fakat zulüm görmez, ola ki de ahali arasında ona fazla kötü davranıldığı dedikoduları yayıldığından. Hapiste yalnızca birkaç ay kalır. Fakat artık üniversitede çalışması ve çalışmalarını yayımlaması yasaklanmıştır. Serbest bırakıldığında Cardano Roma’ya gider. Roma’da umulmadık bir biçimde sıcak karşılanır. öte taraftan Papa Pius V onu görmek bile istemez. Ama yerine geçen liberal Gregory XIII 1573’te Cardano’yu bağışlar ve aylığa bağlar. Artık Papa’nın falına bakmaktadır… Falında 75 yaşında öleceğini öngördüğünden, 75inci doğum günü olan 24 Eylül’den üç gün önce ölür.

İbni Ruşd, Aristotales ve Plotinos‘un büyük doğalcılık görüşlerinden etkilenerek, dünyayı ve dünyadaki tüm varlıkları canlı ve ruhlu olarak kabul etti. Ancak ruhların ölümsüzlüğünü tanımadı.

Pavia ve Padova’da öğrenim görebilen Gerolamo Cardano, önce hekimlik yaptı; sonra Milano ve Bologna’da matematik dersleri verdi.

Bütün bilim dallarıyla ilgilenip (ama bu bilimlere büyücülüğü, yıldız falcılığını ve simyacılığı karıştırıyordu) çağının tüm bilim tartışmalarına katıldı ve bilimin fazla değişik dallarında (tıp, fizik, astronomi, aritmetiksel, cebir, felsefe, oyun kuramı, vb.) yapıtlar verdi. Bilhassa Latince yazılı ilk eksiksiz cebir kitabı olan Ars Magna’yı (Büyük Sanat) yazdı. Üçüncü dereceden cebir denklemlerinin çözümü Cardano’nun adıyla anılmaktaysa da, sahiden Niccolo Tartaglia göre bulunduğu sanılmaktadır.

Bir denklemin kökleri arasındaki bağıntıyı, denklemin ikinci teriminin katsayısını, bilinmeyenin layık çokluğunu, bu bilinmeyenin hatıra ve eksi değerlerini, sanal kökleri v.b. buldu. Keza, kendi adiyle anılan bir süspansiyon sistemi yarattı.

Gerolamo Cardano, 1539 yılında Milano‘da Practica Arithmetica’yı basıma hazırladı. Cardano, Niccolo Tartaglia‘yı ziyafet etti ve birçok ısrardan sonra ondan 3. dereceden denklemin sonucunu nasıl çözülebileceğini öğrendi. Niccolo Tartaglia‘dan aldığı bu bilgiyi kendisi kitabında basana dek rahat kalacağı üstüne Cardano’dan söz aldı, oysa Cardano sözünü tutmadı. 1545’de cebir alanında ilk Latince bilimsel eser olan Ars Magna’yı (büyük sanat) yayımladı.

1550 yılında Bilim konularını içeren 2 adet ansiklopedi yayınladı. 1551 yılında kehribarın bir takım hafif maddeleri çektiğini ayrım ederek elektrik ile manyetizma aralarında birincil bağlantıyı kurdu. İşitme engelliler eğitimi konusunda çalışmaları vardır. Cardano hem iyi bir kumarbaz ve satranç oyuncusuydu. 1560 yılında “Baht Oyunları” adında bir kitap yazdı. Ancak bu kitap, ölümünden sonra 1663 yılında yayınlandı.

Kendi adıyla anılan bir süspansiyon sistemi yarattı. Hem bir denklemin kökleri arasındaki bağıntıyı, denklemin ikinci teriminin katsayısını, bilinmeyenin bedel çokluğunu, bu bilinmeyenin artı ve eksi değerlerini, sanal kökenleri buldu.

Gerolamo Cardano, çeşitli mekanik araçlar buldu. Bunlardan bazıları: şifreli kilit, bir parola çalışması olan kardan ızgarası, çapraz mafsallı yatak vb. dir. Çapraz mafsallı yatak (istavroz) dönme hareketinin, öbür açılarda iletişimini karşılayan bir cihaz olup günümüz araçlarında da, bağlantıyı sağlayan mile Cardano’nun anısına “Kardan Mili” adı verilmiştir. Hidrodinamik konusunda dağıtılmış teorileri vardır. “Baki hareket olanaksızdır” teorisini ortaya atmıştır.

Gerolamo Cardano, 1531 yılında Lucia Banderini ile evlendi. 1546 yılında eşi öldü.

Gerolamo Cardano, 21 Eylül 1576 tarihinde Roma, İtalya’da 75 yaşında ölmüştür.

1646-1716 tarihleri arasında yaşamış olan Alman matematikçi Leibnitz, Gerolamo Cardano için şöyle demiştir.: “Tüm kusurlarına rağmen gerçekten büyük adamdı, kusurları da olmasa eşsiz bir birey olurdu”.