Güllü Agop

Güllü Agop Biyografisi

Türk tiyatrosunun kurucularından ve aktörlerindendir.

Güllü Agop, 1840 yılında İstanbul’da doğmuştur. Belli Başlı adı Agop Vartovyan’dır. Güllü Agop’a «Güllü» denilmesinin sebebi, soyadındaki «vartov» kelimesinin Ermenice’ de gül anlamına gelmesindendir. Ermeni Mektebi’nde okudu. 1861-1862 yılları arasında Balıkhane’ye memur oldu. Fotoğraf yapmaya, heykelciliğe yeteneği vardı, çoğu zaman kendi kendine çalışırdı. En büyük zevki ise tiyatroya gitmekti. bu vesileyle can atarak Müslüman olarak Güllü Yakup Efendi adını aldı.

O tarihlerde, İstanbul’da yalnız Ermenice oyunlar veren bir iki tiy Şark Tiyatrosu da bunlardan biriydi. 1861’de, bu tiyatroda, Ermenice oynanan «İki Ahbap Çavuşlar» komedisinin bir sahnesinde, kendi aile hayatına benzerlikler görünce, Agop tiyatroya tamamen bağlandı. Ertesi gün, o tiyatronun idaresine başvurdu, kabul edildi. Bu tiyatroda, Astı adında bir İtalyan rejisörü vardı. Agop, uzun vakit onun yanına çalıştı. Fikirlerinden faydalandı. ara sıra sahneye de çıkıyordu. Balıkhanedeki işini bıraktı. Onun yerine, geçimini sağlamak için Kâğıthane’de işçilik etti. İki yıl daha sonra, Şark Tiyatrosu’ndan ayrıldı, İzmir’e gitgide artarak orada amatörlerle bir heyet kurmaya çalıştı.

Güllü Agop kısa bir süre sonra yeniden İstanbul’a döndü. Şark Tiyatrosu’nda Hekimyan Heyeti temsiller veriyordu. Agop onlarla çalışmaya koyuldu. Heyet eksik süre sonradan dağılınca Agop, kalıntılarını topladı, 1869 yılında Gedikpaşa Tiyatrosu‘nda ona başlıca ününü sağlayan Osmanlı Topluluğu’nu kurdu. Gedikpandan kalma salaşın tiyatro binası haline getirilmesi üstüne, orada çalışmaya başladı. Haftada birkaç gece de Üsküdar ve Kadıköy’de temsiller veriyordu. Güllü Agop tiyatrosunda Türkçe oyunlar oynamaya tartı verdi. 1870 yılında Sadrazam Ali Paşa’nın desteğiyle, saraydan, on yıl boyunca İstanbul’da Türkçe oyun oynayacak tek tiyatro olma imtiyazını aldı.

Bu imtiyazda, altı ay içinde İstanbul ve Üsküdar’da, üç yıl içinde de Galata, Tophane ve Beyoğlu’nda birer tiyatro binası kuracağı ve kazanç/gidere bakılmadan her yıl en düşük Üsküdar’da otuz, Galata ve İstanbul’da elli oyun oynanması koşul koşulmuştu.

Ermenice temsiller yavaşça seyirci bulamaz olmuştu. Bunun üstüne Agop Vartoviyan, Türkçe piyesler oynamaya karar verdi. Benliyan, Karakaşyan, Vergine Karakaşyan, Mardiros Mınakyan, Mari Nvar, Araksiya gibi günün en tanınmış oyuncularını bir araya toplamıştı. 1868’de «Sezar Borciya»yı Türkçe oynayarak büyük bir galibiyet sağladı.

Bunun üstüne, zamanın ünlü edebiyatçılarından bir yazınsal heyet kuruldu. Ahmet Mithat Efendi, Namık Kemal, Ali Bey gibi kimseler bu tiyatro için eser yazdılar, tiyatronun edebî yönetimini de üzerlerine aldılar. Agop, suflörle oyun oynamak imtiyazını aldı. 1873 Nisanında, «Vatan-yoksa-Silistre» piyesi o kadar bir gürültü kopardı ki, sonunda yazarını, Namık Kemal’i hükümet Magosa’ya, Kıbrıs’a sürdürdü.

Agop Vartoviyan’ın suflörle oyun saptamak imtiyazını alması, bir takım tiyatrocuları suflörsüz oynamaya götürdü. Tuluat tiyatrosu bu sayede doğdu. Bazılaretler oynadılar. Bu hali gören Güllü Agop, derhal Fransa’dan ressam bir rejisör getirtti. Zamanın en iyi Türk müziği bestecilerine operetler ısmarladı.

Abdülhamit II tahta çıkınca, Gedikpaşa Tiyatrosu kapatıldı. Güllü Agop da padişah tarafından saraya alınarak saray tiyatrosunun düzenlenmesine memur edildi. Rütbesi mülâzım (teğmen) idi. Esasen dinîni değiştirmiş, Yakup Efendi olmuştu.

Güllü Agop, 1880 yılında on takvim imtiyazın sona ermesiyle etkinliği azalan Gedikpaşa Tiyatrosu’ndan ayrıldı. Bir zaman Mınakyan ile birlikte Şehzadebaşı’ndaki diğer bir tiyatroda çalışmaya başladı.

1882 yılında Abdülhamit II’nin emriyle Mızıka-yı Hümayun’a alındı. sırası gelmişken içinden gelerek Müslüman oldu ve Güllü Yakub Efendi adını aldı. Hayatının sonuna kadar sarayda yaşamış Güllü Agop’un kabri Beşiktaş ‘ta Yahya Efendi Mezarlığı’nda bulunmaktadır.

Güllü Agop, 1902 yılında İstanbul’da 62 yaşında ölmüştür.

Tiyatrosunda sergilediği tercüme oyunların yanı sıra Ebüzziya Mehmet Tevfik Bey, Direktör Ali Bey, Recaizade Mahmut Ekrem, Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi gibi döneminin önde gelen yazarlarına ısmarladığı ya da onlardan oynadığı oyunlar Türk tiyatro dilinin gelişmesine katkıda bulundu.

Güllü Agop, Cumhuriyet döneminin en meşhur keman virtüözlerinden Necip Yakup Aşkın’ın babası, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi rektörü Yücel Aşkın’ın de