İbrahim Şinasi Biyografisi
Düşünceleri ve sanatı ile Şinasi, 1839 Fermanı ile başlayan yeni dönemin birincil ve manâlı sanatçılarından ve düşünürlerinden biri olmuştur. Devletin devlete ait gazetesi olan Takvim-i Vakkayi‘den sonradan Türklerin çıkardığı birincil gazete olan Tercüman-ı Ahval‘ın kurulmasını sağlamıştır.
İbrahim Şinasi, 5 Ağustos 1826‘da İstanbul’da doğdu. Topçu yüzbaşısı olan babası Mehmet Ağa‘nın 1829‘da Osmanlı-Rus Savaşı‘nda ölmesi yüzünden annesi, onu yakınlarının yardımlarıyla büyüttü. Eğitimine Mahalle Sıbyan Mektebi’nde başlayan Şinasi, daha sonra Feyziye Okulu’na devam etti. Adından Tophane Müşiriyeti Mektubî Kalemi’nde katip olarak çalışmaya başladı. Bir yana da aynı yerde görevli memur olan İbrahim Efendi’den Arapça ve Farsça, Reşat Bey’den ise Fransızca dersleri aldı. Gösterdiği başarı ile genç yaşta önce memurluğa sonra da hulefalığa yükseldi.
1849 yılında eğitimine devam etmesi için devlet kadar Paris’e gönderildi. Paris’te matematik, doğabilim, tarih gibi konularla ilgilendi arkasında edebiyat ve dil alanında çalışmalarına tartma verdi. Burada kaldığı süre içerisinde Doğubilimci Antoine Isaac Silvestre de Sacy ve Pavet de Courteille, Ernest Renan, Lamartine ve dilbilimci Émile Littré gibi meşhur bilimadamlarıyla yakın olma kurdu. 1851 yılında “Société Asiatique” derneğine aza seçildi.
19.yy başında Osmanlı Devleti, girdiği dağılma döneminde ülke ile ilgili sorunları batıdan aldığı yenilikler ile çözüme ulaştırabileceğine inanmıştı. Batılılaşma sürecinin adımların bir olarak Avrupa’ya öğrenci yollamak ve batılı tarzı ülkeye getirmek gibi bir yol izlemişti. Şinasi de bu Avrupa’ya gönderilen öğrencilerden biriydi. Özellikle Fransız Edebiyatı ve dil konusunda incelemeler yapan Şinasi, ülkeye döndükten sonra yaptığı araştırmalar ile bu akımın öncülerinden oldu.
1854 yılında Paris‘ten döndükten sonra bir zaman Tophane Kalemi’nde çalıştıktan sonradan Meclis-i Maarif üyeliğine atandı. sonra Ercümen-i Daniş’te (İlimler Akademisi) atandı. Mustafa Reşit Paşa‘nın görevinden alınmasını protesto ettiği için bu görevinden alınsa da Mustafa Reşit Paşa’nın görevine geri gelmesiyle her tarafta Ercümen-i Daniş’e alındı.
Gazeteciliğe geçişi 1860‘da Agah Efendi ile birlikte Tercümân-ı Ahval gazetesini çıkarmayla başladı. O tarihe kadar ülkemizde yalnızca 11 Kasım 1831‘de yayımlanmaya başlayan Takvim-i Vakkayi ve 1849 Ağustos’unda William Churchill adında bir yabancı tarafından yayımlanmaya başlanan Ceride-i Havadis adlı iki gazete yayınlanmaktaydı. Birincisi, devletin devlete ait gazetesiydi ve devletle ilgili haberlerle metinleri yayımlayan bugünkü Devlete Ait Gazetenin birincil örneği sayılan bir organdı. Haftada bir yayımlanan bu gazete, düzensiz olarak, Osmanlı İmparatorluğunun yıkılışına kalık yayınlama yapan cepheli bir gazeteydi.
1860‘larda azınlıklar kadar çıkarılan daha 13 gazetenin bulunduğu bilinse de, o tarihte, Türklerin çıkardığı “Türkçe” bir gazete yoktu. Bir gazete çıkarmayı düşünen Şinasi, yazılı basını “yurttaşların laf ve yazı ile kendi yurtlarının yararına düşünce yürütmeleri”ni sağlayan bir araç olarak görüyordu. Bunların üstüne Agah Efendi ile 1860 Nisan ayında müsade alınarak, 22 Ekim 1860 tarihinde Çevirmen-ı Ahval adlı gazeteyi çıkardı. Fakat Şinasi, bu gazete 24 sayı çalıştıktan sonra ayrıldı. sonradan da kendi başına bir gazete çıkarmaya yönelise de, iznini 2 Temmuz 1861 tarihinde aldığı Tarif-i Efkâr gazetesi 27 Haziran 1862‘de yayımlanabildi. Haftada iki defa çıkan bu gazetenin sayfa düzeni değişmezdi; haberlerle yazıların özel yerleri vardı. İlk sayısına yazdığı önsöz niteliğindeki makalesinde gazetecilik anlayışını belirtmiş, bu gazete, okurlarca olumlu karşılanması üzerine Fuat Paşa, gazeteyi Sultan Abdülaziz‘e de sunmuştu. Ancak gazetedeki yazılarında Sultan Abdülaziz‘i ve devlet işlerini eleştirmesi üzerine 1863 yılında Meclis-i Maarif’teki görevine son verildi.
Bu dönem 1860 yılında Türk Tiyatrosu’nun birincil örneklerinden kabul edilen bir töre komedisi olan ve “görücü usuluyle evlenme”yi eleştiren oyunu “Şair Evlenmesi“ni yazdı. Fransız Tiyatrosu’nu yerinde görüp batı tiyatrosunu yakından tanıyan Şinasi, “Şair Evlenmesi”nden başka tiyatro yapıtelenek ve kişilerine uydurması ve başka eser vermemesi, onun bu alanda bir örnek ortaya koymak istemesine bağlanabilir.
Osmanlı Hükümeti ile arasında anlaşmazlıklar çıkmasından dolayı Tercüman- Ahval’ı Namık Kemal‘e bırakarak, 1865 yılında Fransa’ya gitti ve burada dil üzerine çalışmalarına tartı verdi. “Société Asiaque” üyeliğinden ayrılarak Fransa Ulusal Kitaplığı’nda araştırmalar yaptı. 1867 İstanbul’a döndükten iki yıl sonradan bir basımevi açtı. Kısa bir vakit daha sonra 13 Eylül 1871‘de beyin tümöründen vefat etti.
Halkın aydınlanma sürecinde önemli adımlar atan Şinasi, dilin yalınlaşması ve edebiyatın halkın anlayabileceği bir dille yazılması çabasıyla gazete çıkarmış, makale, şiir ve oyunlar yazmıştır. Düz yazılarında da aynı dili kullanmaya tartı vermiş, Osmanlıca yazılarda süslemelerden öte içten ve hoş yazmaya öncelik vermiştir. Başlattığı bu akım sonradan Tarif-i Efkar gazetesiyle devam etti. Osmanlı edebiyat dünyasını etkileyerek batı edebiyatının tanınmasında ve Fransız şiirlerinin çevrilmesini sağlayarak dilin gelişmesini sağladı.
Yalnızca edebiyat alanında kalmayan Şinasi, imparatorluğun iktisadi ve toplumsal yapısındaki gelişmeleri de göz önüne alarak halkın devlet idaresinde söz sahibi olması gerekliliğini savunmuştur. Bunu dile getirdiği dağıtılmış edebiyat ve tiyatro eserleri yüzünden birçok zaman Osmanlı hükümeti ile aleyhinde karşıya gelmişti. Fransa’da kaldığı süre içerisinde “Halk”, “Yasal Haklar” ve “Serbest gibi konular hakkında veri edinmiş ve bu kavramların Osmanlı Devleti’ne getirilmesi için çalışmalarda bulunmuştu.
Dil ve edebiyat üzerine bu yoğun çalışmalarına karşın sınırlı sayıda eser vermesini, onun genelde toplum dıştan yaşamayı seçim etmesine ve Osmanlı Hükümeti ile olan anlaşmazlıklarına bağlayabiliriz. Zaten kendisini daha çok us adamı olarak görebilen Şinasi’nin verdiği edebiyat eserleri, Osmanlı toplumu için birer birincil misal olması bakımından önemlidir.
ESERLERİ
Tercüme-i Manzume
Şair Evlenmesi
Müntehabat-ı Eşhar (1862, Divan-ı Şinasi adıyla da bilinir, şiirlerinden seçmeler)
Durub-u Emsal-i Osmaniye (1863, atasözleri derlemesi)
Müntahabat-ı Tarif-i Efkar (18623, 1885. Ebüzziya Tevfik göre düzenlenen seçme makaleler)
