Leon Foucault
Leon Foucault Biyografisi
Kendi icadı olan Foucault sarkacı (Dünya’nın kendi çevresinde dönmesinin etkisini belirten bir tertibat) ve jiroskop araçlarıyla tanınır.
Leon Foucault, 18is’de doğmuştur. Bütün adı Jean Bernard Leon Foucault’dur. 10 yaşındayken editör olan babası vefat etti ve o günden sonradan onu annesi büyüttü. Annesi onun hekim olmasını istediği için tıp bölümünde eğitim görmeye başlar oysa, kana karşısında olan korkusu sebebi ile fizik alanına kaymıştır. Mikroskopik anatomi alanında üç sene Alfred Donné’un asistanlığını yapan Léon Foucault, bir yandan A. H. L. Fizeau ile beraber güneş ışığının yoğunluğu üzerinde araştırmalara devam etti.
Foucault sıklıkla kendisiyle aynı soyadına sahip Fransız düşünür, sosyal teorist, tarihçi, edebiyat eleştirmeni, insanbilim uzmanı ve sosyolog Michel Foucault ile karıştırılır.
1850 yılında ışığın ayrı materyaller içinde (su) öbür hızda hareket ettiğini kanıtlayan ünlü Foucault–Fizeau deneyini yapmış ve Newton hareket teorisinin ışık için doğru olmadığını ispat etmiştir.
1862 yılında Légion d’Honneur nişanı almış, 1864 yılında İngiliz Kraliyet Bilimler Akademisi’ne (Royal Society) seçilmiştir.
Leon Fouhinde seri artan bir MS (multiple sklerozis) hastalığı sebebi ile Paris’de 49 yaşında ölmüştür.
Leon Foucalt’nun adı, 22 Mart 1984 tarihinde astronom Antonin Mrkos kadar Çek Cumhuriyeti’ndeki Klet’te keşfedilen asıl asteroit kuşağındaki 5668 Foucalt asteroitine verilmiştir. Hem Ay yüzeyindeki bir kraterede “Foucault krateri” ismi verilmiştir.
1850 yılında ışığın ayrı materyaller içinde (su) öbür hızda hareket ettiğini kanıtlayan ünlü Foucault–Fizeau deneyini yapmış ve Newton hareket teorisinin ışık için içten olmadığını kanıt etmiştir.
Leon Foucault’un ışık hızı üstüne de önemli araştırmaları bulunmaktadır. Leon Foucault, 1850-1862 yılları aralarında yaptığı çalışmalarda ışık hızının havada 298 bin km/saniye olduğunu buldu. Bu değerin günümüzdeki geçerli değerden farkı, yalnızca yüzde bir oranındadır. Leon Foucault ayrıca, iki ayna arasına içi su doymuş bir cam boru yerleştirildiğinde, hızın yüzde 25 dek düştüğünü gördü ve bu nedenle, ışık hızının, yol aldığı ortama bağlı olduğunu ortaya koydu.
Çalışmalarının çoğunu Paris gözlemevinde gerçekleştiren Leon Foucault, fiyatı yüksek aygıtlarla donatılmış özel bir laboratuar kurma ricası sebebiyle endüstriye yöneldi ve 1867 fuarında, marangoz ve dokuma makineleri için mekanik regülatörler sergiledi. Çabaları sonucu gerekli parayı kazandı, ama MS hastalığına yakalandığı için güçsüz düştü ve bir yıl daha sonra da vefat etti.
Foucault Sarkacı :
Sarkaç deneyi 1851 yılında yapılmıştır.
Bir sarkacın asılma noktası değiştiği halde salınımı değişmediğini gözleyen Foucault, bağı yeterince uzun bir sarkaç harekete geçirildiğinde, bunun salınım düzeninin değişmeyeceğini, ama zeminin, yani Dünya’nın hareket ediyor görüneceği kuramını geliştirmiştir. Eğer Dünya dönüyorsa, Dünya ile birlikte sarkacı izleyen gözlemciler de dönecekler, buna karşın sarkacın salınım düzlemi atıl kalacaktı. böylece sarkacın salınım düzlemi gözlemcilere kadar yavaşça hareket ediyor gibi görünecekti. Gerş oldukları olay, Dünya’nın kendi etrafında dönmesinin bir sonucuydu.
Salınımını saatlerce kendi kendine sürdüren, serbestçe asılı bir sarkaç kullanılarak yapılan deney yere çizilen bir çizgi üstünde salınmaya bırakılır ve bir vakit benzer doğrultuda salınır. Sarkacın düzlemi Dünya’nın dönüşü sebebiyle gitgide artarak değişir. Foucault Sarkacı’nın Kuzey yarımkürede dönüşü saat yönündedir. Ekvatorda ise Dünya’nın dönme düzlemi ile sarkacın askı teli aynı düzlemde olduğu için hiç dönme olmaz.
Düşünceleri ile toplumda büyük bir alaka uyandıran Foucault’ya imparator III. Napolyon, deneyini Paris’teki büyük kubbeli Panthéon binasında yapmasına izin vermiştir. Foucault, kubbenin ortasına 67 metrelik çelik telle 28 kg ağırlığında bir demir top asmıştır. Topun daha alçak tarafına sivri bir kutup takılarak, yere serili ince kum tabakasında, bu ucun bıraktığı izlerden yararlanarak, sarkacın salınım düzlemindeki değişimin gözlemciler tarafından izlenebilmesi sağlanmıştır.
Bu tarihi deneyi izlemek için Pantheon’a büyük bir kalabalık toplanmıştır. Foucault’nun sarkacı hareket ettirmesinden bir saat önce, titreme ve hava akımlarına önlemek üzere, gözlemcilerin atıl ve sessiz olmaları tedarik edilmiştir. Sessizce salınımına başlayan sarkacın salınım düzleminde, bir vakit her hangi bir değişim gözlenmemiştir. Bu sessiz bekleyişin peşinde gözlemciler, kumun üzerindeki izlerin yavaşça değiştiğini görmüşlerdir. Sarkacın salınım düzlemi gözle görünür biçimde dönmektedir. Sarkacın salınım düzlemi tam turunun tamamlaması bir gün sürecektir.
Bu kalabalık, tarihte ilk önce Dünya’nın kendi ekseni civarda döndüğüne tanık olmuştur. Foucault’nun 1851’de, bu deney sırasında Pantheon’a yerleştirdiği bu sarkaç hala aynı yerde asılı durmaktadır.
Dünyanın dört bir tarafında çok sayıda Foucalt Sarkacı bulunur. Ülkemizdeki Foucalt sarkaçları Bilkent Üniversitesi Fen Fakültesi Fizik Bölümü’nde ve Ege Üniversitesi Rasathanesinde, Eskişehir Büyükşehir Belediyesi Bilim Deney Merkezi ve Ankara’da MTA’ya tabi müzededir.
Leon Foucault’un 1852’de geliştirdiği jiroskop ise hızla dönen bir tekerlekten oluşmaktadır. Bu aygıt, “dönme eylemsizliği” (eylemsizlik, bir cismin harekete aleyhinde direncidir) adı verilen bir etki nedeniyle, ekseninin yönünü değiştirmeye karşın girişimlere şiddetle karşısında koyar. Tıpkı sarkaç gibi jiroskop da, Dünya dönerken, yıldızlara tarafından dönme açısını korur.
Leon Foucault’un geliştirdiği Yer’in magnetik kutuplarını gösteren pusula yerine, jiroskoptan yararlanılarak yapılan ve coğrafi kuzey-güneyi belirten cayropusula. İlk kez 1910’da Alman silahlı kuvvetlerince kullanıldı. Günümüzdeyse, keza yer, hem de uzay çalışmalarında bu aygıttan yararlanılmaktadır.
