Niyazi Berkes
Niyazi Berkes Biyografisi
Niyazi Berkes, 21 Ekim 1908 tarihinde Lefkoşa, Kıbrıs’da doğmuştur. Kıbrıslı Hüseyin Hüsnü Bey ve Dervişe Bayan’ın ikiz oğlundan biridir. İlk ve orta tahsilini doğduğu yerde tamamladıktan daha sonra İstanbul’a gitti. 1928 yılında İstanbul Erkek Lisesi‘nden mezun oldu. Ardından devam ettiği İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nden 1931 yılında mezun oldu.
Niyazi Berkes, üniversiteden mezun olduktan sonradan bir zaman Ankara Maarif Cemiyeti Ortaokulu ile Halkevi Kütüphanesi müdürlüklerinde bulundu ve 1935 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakütesi’nde sosyoloji asistanı oldu.
Niyazi Berkes, benzer sene 1935 yılında Behice Boran‘la birlikte Amerika’ya giderek Chicago Üniversitesi Sosyal Bilimler Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde lisansüstü araştırmalarında bulundu. 1939 yılında Türkiye‘ye döndüğünde Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesinde sosyoloji doçenti olarak görevlendirildi.
Bir yana akademik neşirlerini sürdüren Niyazi Berkes bir yandan da Behice Boran ve Muzaffer Şerif Başoğlu gibi sol eğilimli yazarlarla ideolojik muhtevalı dergilerin yayımlanmasına katkıda bulundu. 1945 yılında vekâlet emrine alındı. Ardından Danıştay kararıyla görevine iade edildiyse de dersleri dekanlıkça tatil edildi. Hakkında görevini kötüye kullandığı gerekçesiyle açılan davayı kazanmasına karşın kadro dışı bırakıldı ve görevinden terketmek zorunda kaldı.
O dönemde “solculukla” ve “komünistlikle” suçlandı. 1948 yılında Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nin (DTCF) tasfiyesi esnasında Ulusal Eğitim Bakanlığı kadar Pertev Naili Boratav ve Behice Boran‘la birlikte Niyazi Berkes de görevinden uzaklaştırıldı.
Komünistlik suçlamasıyla yargılanan üniversite öğretim üyelerinin davası 10 Şubat 1950 tarihinde sona erdi; Behice Boran ve Niyazi Berkes 3’er ay hapis cezası aldı. Pertev Naili Boratav temize çıkma etti.
1952 yılında Kanada McGill Üniversitesi’nde öğretim üyeliğine başladı ve bu üniversitede profesör oldu. 31 Ağustos 1975’te de uluslararası “emeritus profesör” unvanını aldı. Aynı üniversitede Türkiye’nin tarihsel ve toplumsal evrimiyle ilgili sayısız incelemeler yapan Niyazi Berkes, 1975 yılında emekli oldu ve İngiltere’ye yerleşti.
Niyazi Berkes, bilhassa Türkiye’nin Osmanlı İmparatorluğu döneminden günümüze dek geçirdiği değişimler üstüne incelemeler ve bunlara ek olarak da kuramsal toplumbilim çalışmaları yaptı. 1942’de yazdığı Bir Takım Ankara Köyleri Üstüne Araştırma adlı alan çalışması toplumbilim alanında Türkiye’de yayımlanan birincil monografilerden biridir.
Niyazi Berkes’e tarafından Türkiye için Batılılaşma, birbiriyle karşılıklı etkileşim halinde bulunan üç temel unsurun, yani laikleşme, çağdaşlaşma ve milliyetçiliğin ulaştığı nihaî bir terkiptir.
Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma’da politik toplumun din-devlet ilişkisini laikleşme ile belli ve kalıcı bir çözüme ulaştırmasının köklerini Osmanlı sosyal tarihinde aradı. Osmanlı toplumunu feodal bir toplum olarak görenlerin kusur ettiğini her fırsatta vurgulayarak bu toplum yapısının “Doğu despotizmi” kavramıyla açıklanabileceğini savundu. Berkes’e tarafından kulluk sistemine dayalı despotik rejimlerde devlet ve toplum arasındaki bünye kopukluğu nedeniyle kaçınılmaz bir durgunluk doğar; bu durgunluk evrimleşmenin, ileriye dürüst yol almanın tarihî bir engeli haline gelir. Bu yüzden Berkes toplum ve kültür yapısına yeni bir hareketlilik kazandırmayı amaçlayan son dönem Batılılaşma gayretlerini anlamlı işaretler olarak değerlendirdi; bilhassa II. Mahmut ve ardından Osmanlı hukukî muhitinin laikleşme yönündeki düzenlemeleriyle laikliği savunan Osmanlı-Türk düşünürlerinden İbrahim Şinasi, Namık Kemal ve Ali Suavi’nin görüşlerine yer verdi.
Ayrıca Türk milliyetçiliğini ateşleyen akımları düşüncede ve aksiyonda inceledi. Nihayet Türkiye’nin Batı medeniyeti içinde yerini almasını ise bir ölümkalım savaşı olarak değerlendirdi. Berkes’e tarafından laik olmayan bir toplumun ekonomik gelişme seviyesi ne olursa olsun Batılılaşma’sı söz konusu değildir, böyle bir toplum çözülmeye mahkûmdur.
Ayrıca Ziya Gökalp‘in denemelerinden yaptığı çevirileri bir kitapta Turkish Nationalism and Civilization toplayıp İngiltere’de 1959 yılında yayınlamıştır
Niyazi Berkes, Niyazi Berkes ile evli idi.
Niyazi Berkes, 18 Aralık 1988 tarihinde İngiltere, Londra’da ufak bir sahil kasabası olan Hythe’de 80 yaşında ölmüştür.
Kitapları :
1942 – Bir Takım Ankara Köyleri Üzerine Bir Araştırma
1942 – Propaganda Nedir?
1959 – Turkish Nationalism and Civilization
1964 – Siyasi Partiler
1964 – Türkiye’ de Çağdaşlaşma (The Development of Secularism in Turkey)
1965 – Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler
1969 – Arap Dünyasında İslamiyet, Milliyetçilik ve Sosyalizm
1969 – 1970 – Türkiye İktisat Tarihi Deri 1, Cilt 2
1975 – Türk Düşününde Batı Sorunu
1982 – Atatürk ve Devrimler
1984 – Teokrasi ve Laiklik
1985 – Felsefe ve Toplumbilim Yazıları
Hatıra:
Unutulan Yıllar
Yolculuk :
1976 – Asya Mektupları
