Peter Weiss
Peter Weiss Biyografisi
II. Dünya savaşından sonradan Alman dilinde yapıtlar veren en manâlı yazarlar arasındadır.
Peter Weiss, 8 Kasım 1916 tarihinde Almanya’da Pastdam yakınlarında Nowawes’te tekstil imalatçısı Yahudi bir baba ile İsviçreli aktris bir annenin oğlu olarak doğmuştur. 18 yaşına değin Almanya’da Bremen, Berlin ve Bohemya‘da yaşamış Peter Weiss, Nazi’lerin Yahudilere yaptığı soykırım nedeni ile 1934 yılında Londra‘ya göç etmiştir. Ama burada kısa bir zaman kaldıktan daha sonra 1936 yılında geçtiği Prag‘ta 1939 yılına dek kaldı. Usta almak istediği için Prag‘daki Hoş Sanatlar Akademisi’ne iki yıl her tarafında devam eden Peter Weiss, diplomasını aldı. Kısa bir süre daha sonra patlak veren İkinci Dünya Savaşı sebebiyle Almanlar’dan kaçarak bir zaman İsviçre’de kaldıktan daha sonra İsveç‘e geldi, babasının yönetici olduğu bir dokuma fabrikasında çalışmaya başladı ve 1940 yılında yaşamını grafiker sanatkâr olarak kazandığı Stockholm‘e yerleşti. 1942 – 1943 yılları aralarında odunculuk ve tarım işçiliği yaptı.
Peter Weiss, 1944 yılında bir kızı doğduktan daha sonra 1945 yılında birincil eşinden boşandı. 1945 yılında İsveç vatandaşlığına geçti.
1946 yılında, İsveççe olarak yazdığı ilk şiir kitabı “Adadan Adaya” yayımlandı. 1947 yılında Paris’e gitti. Benzer yıl bir İsveç gazetesinin muhabiri olarak savaş sonrası Almanya’sını dolaştı. 1948 yılında Franz Kafka’dan etkileniminin keskin olduğu “Kule” adlı oyunu yazdı. 1951’de, sürrealist bir öykü kitabı olan “Düellolar”, 1952’de, “Arabacının Gövdesinin Gölgesi” adlı romanı ve “Sigorta” adlı oyunu yayınlandı.
Peter Weiss, önceleri ilk şiir ve öyküleri yayınlandıktan sonradan Weiss 50’li yıllarda birçok gerçeküstücü ve psikanalitik konulu deneysel ve belgelere dayanan filmler çekti. 1952 yılında yazdığı “Arabacının Gövdesinin Gölgesi” adlı ilk romanı ancak sekiz sene gibi uzun bir dönemden sonra yayınlanabildi. Gerisinde “Anne Babaya Veda” ve “Kaçış Noktası” adlı romanlar geldi. Peter Weiss, burada sık sık taşınmaları ve dil değiştirmesi yüzünden hiçbir yere ait olmamak duygusuyla yaşadığı çocukluğunu psikanaliz yardımıyla yansıtmaya çalıştı. Bundan sonraki eserlerinde kendi kimliğini arayışı, politik ve özel hayatında bir durak arayışı konu olmaktadır.
1959’da, anne ve babasını kaybeden Peter Weiss, 1960-1961’de, bir anlamda kendi biyografi olan “Belli Başlı – Babaya Veda” ve “Kaçış Noktası” adlı kitaplarını yazdı ve “Kaçış Noktası”, 1963’te, “Charles Veillon Ödülü”nü aldı.
Peter Weiss, bundan sonra resimden tamamen vazgeçerek kendini tiyatro çalışmalarına verdi. Çocuk şiirlerinden oluşan bir haydut öyküsünü anlattığı 1963 yılında yazdığı “Konuklarla Bir Gece” adlı melodramıyla dikkatleri o kadar çekmemekle birlikte, ikinci oyunuyla çok başarılı oldu. Marki de Sade Yönetiminde Charenton Deliler evi Sakinleri Göre Sahnelenen Jean-Paul Marat‘ın Zalimane Katli adlı eserinde düşüncelerinin tutuklusu olan Fransız Devrimi‘yle hayal kırıklığına uğrayan bireyci ve materyalist de Sade’ın devrimci idealist Marat ile tartışmasıdır. Weiss bu oyununu kesintilerle sundu. Lüks bir hafıza hastanesinin tutuklu bulunan de Sade, Jean-Paul Marat‘nın 15 yıl önceki öldürülüşünü, genelde eski devrimcilerden oluşan kurumun öteki hastalarınca sahneye koyar. Bu oyun 1808’de Restorasyon Döneminde geçer. Bunun sonucu; hastanenin yöneticisi konuyu ‘dayanılabilir’ bir biçime sokabilmek için her zaman oyunu bozar. Weiss bu oyunda pandomim, dans, şarkı, oyun içinde oyun gibi destansı ve belgeli tiyatronun öğelerini kullanmıştır.
1965 yılında yazdığı “Soruşturma” adlı belgelere dayanan oyunu görgü tanıklarının, baskın ve sanıkların ifadeleriyle Auschwitz toplama Kampı’ndaki katliamı anlatır. Yazar burada oratoryosunda ceza mekanizmasını daha çok evvelden olağandışı bir biçimde gözler önüne sermektedir. Komünist Partisi’ne aza olan Peter Weiss, izleyen yıllarda da sahneyi politik bir platform olarak kullandı. Saloz’un Mavalı, Vietnam Tartışması ve Troçki Sürgünde adlı oyunlarında gelişmekte olan ülkelerdeki devrimleri ve özgürlük savaşlarını konu bölge yazarın bu dönem ürünlerinden en başarılısı Hölderlin’dir. Bu oyunda toplumda kendine yer bulamayan ve sonunda aklını kaçıran şair Hölderlin‘i bir devrimci olarak sundu.
Peter Weiss, tarz açısından fazla çeşitlilik bildiren belgeli oyunlarını hazırlarken, İsveçli sahne dekorcusu olan üçüncü karısı Gunilla Palmstierna’nın yardımını gördü. Birinci ve ikinci evliliklerinden iki çocuğu yer alan Peter Weiss’ın, 1952 yılından beri beraber yaşadığı Gunilla Palmstierna’dan da bir çocuğu dünyaya geldi.
Tiyatro oyunları sebebiyle romana uzun dönem ara veren Peter Weiss, 70’li yıllarda baştan roman yazmaya başladı. Direniş Estetiği adlı üçlemesinde Peter Weiss, Avrupa’daki Anti-Faşist Direnişi yansıtarak bununla beraber siyasal solun eleştirel bir bilançosunu gözler önüne serdi. Bu tartışmalarda tartı noktası sanatın gelişen siyaset üzerindeki rolüne ilişkin sorulardadır. Romanın kahramanı olan genç bir işçi, bu sanattan aldığı güçle İspanya İç Savaşı’nda ve İkinci Dünya Savaşı sıralarında sürgünde bulunduğu İsveç‘te faşizme aleyhinde savaşır. Weiss’in bu en manâlı romanı otobiyografik bölümleri, test yazılarını, diyalogları ve tarihsel romanın öğelerini birleştirdi. Yazan, “Yeni Dava” adlı oyunun prömiyerinden sonra çevresiyle bütün ilişkilerini keserek inzivaya çekildi.
En kayda değer tiyatro eseri kısa adı ile ” MaratSade” olarak aşina, Jean-Paul Marat’ın Zalimane Katli)(Die Verfolgung und Edmordung Jean Paul Marats) oyun 1964’te Berlin Schiller Theater’de başta sahnelendiğinde Weiss’ın Bertolt Brecht‘den daha sonra en manâlı yazar olarak değerlendirilmesini sağlamıştır.
1967 yılında yazdığı tiyatro oyunu “Saloz’un Mavalı” (Gesang vom Iusitanischen Popanz) Portekiz’de yazdıran kimse António de Oliveira Salazar dönemini anlatmaktadır.
Peter Weiss, 10 Mayıs 1982 tarihinde Stockholm, İsveç’de 66 yaşında kalp krizinden ölmüştür.
1982 yılı Bremen Edebiyat Ödülü Peter Weiss’a verildi.
Eserleri :
Roman:
1951 – Düellolar
1960 – Arabacının Gövdesinin Gölgesi (Körpers der Kutschers)
1961 – Anne Babaya Veda (Abschied von den Eltern)
1962 – Kaçış Noktası (Fluchtpunkt)
1971 – Karalama Defteri (Notizbücher)
1975 – Direniş Estetiği (Widerstands)
Oyunları:
1948 – Kule
1963 – Konuklarla Bir Gece (Nacht mit Gaestern)
1964 – MaratSade (Jean-Paul Marat’ın Zalimane Katli)(Die Verfolgung und Edmordung Jean Paul Marats)
1965 – Soruşturma (The Investigation)
1967 – Saloz’un Mavalı (Gesang vom Iusitanischen Popanz)
1967 – Bay Mockinpott’un Acısı Nasıl Çıkarılacak?
1968 – Vietnam Tartışması (Viet Nam Diskurs)
1968 – Two plays: Song of the Lusitanian bogey
1970 – Lev Troçki Sürgünde (Trotzki im Exil)
1971 – Hölderlin (oyun)
1982 – Yeni Dava (Der neue Prozess)
