Piri Reis

Piri Reis Biyografisi

Piri Reis, 1465 doğumlu, Amerika‘yı gösteren Dünya haritaları ve Kitab-ı Bahriye adlı denizcilik kitabıyla bilinen, Osmanlı denizcisi, kaptanı ve kartografı.
1465 yılında Karaman‘da, Hacı Ali Mehmed‘in oğlu ve Türk denizciliği ekolünün ustası olarak aşina, Karaman’lı Kemal Reis‘in yeğeni olarak dünyaya gelen Piri Reis’in başlıca adı, Muhiddin’dir.

O dönemde Osmanlı İmparatorluğu sınırlarına katılan Karamanoğulları Beyliği’nin ileri gelenlerinin Fatih Sultan Mehmed‘in emriyle İstanbul‘a göç ettirilenleri arasında olan Kemal Reis ve ailesi, önce İstanbul‘a, daha sonra da, Gelibolu‘ya artan bir şekilde yerleşti. 1481’de Akdeniz‘de korsanlık yapmaya başlayan Piri ve amcası Kemal Reis, 1491’den sonra Sicilya, Sardunya, Korsika adalarına ve Güney Fransa kıyılarına yapılan akınlara katıldılar. 1486‘da Granada’nın Osmanlı Devleti‘nden destek istemesi üstüne, 1487 – 1493 yılları arasında, gemilerle Granada’lı Müslümanlar’ı İspanya‘dan Kuzey Afrika‘ya taşımakla görevlendirildiler.

1499 – 1502 yıllarında Osmanlı Donanması’nın, Venedik Donanması’na karşı sağlamaya çalıştığı deniz kontrolü mücadelesinde, Osmanlı gemi komutanılığı görevini üstlenen Piri Reis, Akdeniz’de yaptığı seyirler esnasında gördüğü yerleri ve başından geçenleri, daha daha sonra Kitab-ı Bahriye adıyla kaleme alacağı ve dünya denizciliğinin birincil kılavuz kitabı olma özelliğini taşıyacak olan kitabının taslağı olarak yazdı.

1511’de amcasının ölümünün arkasında, bir vakit için açık denizlere açılmayan ve Gelibolu’ya yerleşerek burada, 1513 tarihli birincil dünya haritasını çizen Piri Reis, bu haritasında Atlas Okyanusu, İber Yarımadası, Afrika‘nın batısı ile yeni dünya Amerika’nın doğu kıyılarını kapsayan haritayı çizdi. Orijinal çizimin elde yer alan üçte birlik parçasına, dünya çapında siklet kazandıran, Kristof Kolomb‘un 1498‘de çizdiği ve hala bulunamamış olan Amerika haritasındaki bilgileri kapsamasıdır.

Piri Reis bu haritayı, 1517‘deki Darı seferi sırasında, dönemin padişahı Yavuz Sultan Selim‘e sundu.

Piri Reis seferin peşinde, tuttuğu notlardan yararlanarak Bahriye için bir kitap gerçekleştirmek amacıyla Gelibolu’ya dönen Piri Reis, düzenlediği denizcilik notlarını, 1521‘de, Kitab-ı Bahriye’de bir araya getirdi.

Kanuni Sultan Süleyman döneminde, 1523‘deki Rodos seferi sırasında da Osmanlı Donanması’nda yer almasının ardındaki, 1524‘de Mısır seyrinde kılavuzluğunu yaptığı sadrazam Pergeli İbrahim Paşa‘nın beğenisini kazanınca, 1526‘da, bitmiş düzenlediği Kitab-ı Bahriye’yi Kanuni Sultan Süleyman‘a sunan Piri Reis’in, 1528‘de çizdiği, bugün elimizde bulunan Kuzey Amerika haritasının da bir parçasını oluşturduğu, ilk haritadan daha büyük ölçekli ve gelişmiş olan ikinci haritası, teknik olarak döneminin en ileri örneğidir.

Osmanlı Donanması’ndaki son yıllarını güney sularında devlet için çalışarak geçiren Piri Reis, bu dönemde, Hint Kaptanlığı yaptı, Umman Denizi, Kızıl Deniz ve Basra Körfezi‘ndeki deniz görevlerinde bulundu.

Portekiz‘lilerin Aden‘i alması üzerine, Süveyş‘teki Osmanlı donanmasına kaptan olan atanan Piri Reis, 26 Şubat 1548‘de Aden’i geri aldı. 1552‘de kayda değer bir Portekiz üssü olan Maskat‘ı ve arkasında Kişm Adası‘nı alarak Hürmüz Kalesi‘ni kuşatan ve Portekiz’lilerin Basra Körfezi’ni kapatmak istedikleri haberini almasının gerisinde kuzeye yönelen Piri Reis, Katar Yarımadası‘na ve Bahreyn Adası‘na egemen oldu.

Osmanlı donanmasında yaptığı son görevi, acı olaylarla biten Darı Kaptanlığı olan Piri Reis, 1552’de çıktığı ikinci seferin sonunda durulan Basra‘da, tamire ve dinlenmeye fakir donanmayı bırakıp ganimet yüklü üç gemi ile Mısır’a döndüğü için, hapsedildi. Donanmayı Basra’da bırakan, Basra valisi Kubat Paşa‘ya ganimetten istediği haracı vermeyen ve 1554‘te, Mısır Beylerbeyi Mehmet Paşa göre, hizmette hata gerekçesiyle suçlanmasının arkasında Kahire‘de idam edilen Piri Reis geride, tarihçilerce döneme damgasını vurduğu düşünülen iki dünya haritası ve çağdaş denizciliğin ilk manâlı yapıtlarından biri olarak tanımlanan, Kitab-ı Bahriye adlı eserini bıraktı.

İdam edildiğinde, Piri Reis‘in terekesine devlet göre el kondu.