Thales
Thales Biyografisi
Matematik bilgini ve filozofudur.
Thalenda doğmuş, milattan önce 546 yılında da ölmüştür. Antik devir tarihçisi Apollodoros’a göre Thales, M.Ö.624 ve M.Ö.546 arasında yaşamıştır. Diogenes Laertios’a kadar, 58.Olimpiyat’ta 78 yaşında ölmüştür.
Mısır matematik okulunun ilk öğrencisidir. Milattan önce yaşayan yedi büyük bilginden en eskisi ve en ünlülerinden biridir.
Bir daire içine üçgen çizilmesi problemini çözümlemiştir. Thales’in felsefesi ile ilgili olarak Aristo tek bir yargıdan söz eder: “Herşeyin kaynağı su’dur.” Bir diğer deyişle: Herşey ıslak bir maddeden çıkmıştır. Doğa felsefesinin kurucusu olan Thales, suyu her şeyin başı sayardı. Onun felsefesine tarafından evrenin özü suydu, her şey sudan doğar ve yine suya döner; düz bir tepsi gibi olan yeryüzü de ölümsüz okyanusta yüzerdi. Thales kendi doğa görüşünü deneylerle ve bu deneylerin sonuçlarını da düşünceyle geliştirdi. Thales ilk kez gökyüzündeki ve yeryüzündeki olaylarla ilgilendi; ancak gerçi doğayı suyla açıkladı.
Rivayete kadar kendisini Mısır ve Ba. Bunun yanına iş hayatı ile kendisine iyi bir yaşam düzeyi sağlayabilecek dek ilgilenmiş görünmektedir. Hatta hakkında Aristo şöyle anlatır:
“Hala kış olmasına karşın Thales, Astronomi’deki yeteneklerini kullanarak, o yılın zeytin hasatının fazla olacağını öngörmüş. Halk Müziği ve Kinos’da zeytin ezicilerini çok uzuca kiralamış. Hasat mevsimi geldiğinde birçok zeytin üreticisinin bu ezicilere ihtiyacı doğduğundan Thales, daha yüksek bir fiyata bunları geri kiralamış ve hatırı sayılır miktarda para kazanmış. Bu durum karşı ahali, felsefecilerin eğer isterlerse fazla kolay varlıklı olabileceklerine kanaat getirmiş.”
Geri kalan zamanlarda Thales kendisini çalışmaya vermiş ve şehrin diktatörü olan Thrasybuls’la yakın ilişkileri olmuş ve İyonyalı büyük kasaba devletlerin, Lidya ve Perslere karşısında birlik içinde bir federe devlet olmasını savunmuş.Thales eski Yunan’ı matematik ve astronomi ile ilgili bilimlerle tanıştıran birincil kişi olarak düşünülmektedir. Antik tarih, Thales’in Darı’daki piramidlerin yüksekliğini piramidlerin gölgelerin uzunluğunu ölçerek, nasıl hesapladığını anlatır. Thales güneşin konumuna göre bir insanın boyunun kendi gölgesinin uzunluğuna eşdeğer olduğu anda, pramidlerin gölgelerinin uzunluğu ölçülerek piramidlerin yükseklikleri hesaplamıştır. Hem, hayran olunacak derecede mantıksal bir disiplin olan geometrinin tümden gelen bir bilim olduğunu ortaya koymuştur. Thales’in hayatı ve yaptıkları hakkında artı ve kesin bir bilgiye sahip olmasak da, bir takım matematik keşiflerinin atfedildiği ilk bilim adamı olduğunu biliyoruz.
Thales’in kanıt ettiği düşünülen teoremler şunlardır:
İki açısı ve bu açıların bir kenarı benzer olan iki üçgen eşitir.
Çap, çemberi iki eşit parçaya böler.
Bir ikizkenar üçgenin taban açıları birbirine eşittir.
Paralel iki doğrunun kesişme noktasındaki zıt açılar birbirine eşittir.
Köşesi çember üstünde olan ve çapı gören açı, dikey açıdır.
Tabanı ve buna komşu iki açısı verilen üçgen çizilebilir.
Genelleştirilmiş 1959 Thales teoremine göre,E noktası AC dürüst çizgisi üzerinde olmasa,içerde ya da dışarda olsa bile CB/BA=(AB^t-BD^t)^(1/t)/ED vardır.(t=1) hali bilinen olağan Thales teoremidir.
Ayrıca astronomideki çalışmaları baştan sona, batı medeniyetinin astronomide doğuya tarafından daha bilimsel bir yönde ilerlemesine neden olmuştur. Thales astronomideki yeteneği, İyonyalı’ları şaşırtmıştır. Örneğin, 28 Mayıs 585 (İ.Ö) yılında gerçekleşen güneş tutulmasını öngörmüştür. Bunu büyük muhtemelen Darı ve Babillilerin hesaplamalarıyla yapmıştı.
Bunlara rağmen, dünyayla ilgili düşünceleri doğru çıkmamıştır. Onun düşüncesine tarafından dünya baki suyun içinde oturan sözde-küreydi, dünya yüzeyi de bu sözde kürenin düz kısmının içinde yüzen düz bir diskti.
Thales kendinden önceki matematiksel bilgiye ve materyale kayda değer katkıları olmuş bir bilim adamıdır. Ölümü, Diogenes Laertius’a tarafından, bir jimnasyumda yarışmaları seyrederken, sıcaktan, susuzluktan ve zayıflıktan olmuştur.
Babası Examios’la annesi Kleobulunia, hatırlı ve sözü geçen bir ailedendiler. Buna kadar Thales aristokrat daha açık konuşmak gerekirse “asilzade” sözcüğü o zamanlar geçerli değildi çünkü “zengin” bir ailedendi. Yine De özgeçmişi yazanlar ona zaman zaman tacirliği, mühendisliği, astonomluğu, hatta politikacılığı yakıştıracak kadar kafalarını işletmişlerdi lakin, Thales’in hiçbir işi gücü yoktu. Açık Konuşmak Gerekirse şu ki Milas’lı Thales minik bir servetin kendini yaşamını kazanmaktan bağışık tuttuğu bir burjuvaydı. Bol olan boş zamanlarını, kendisi fazla ilgilendiren büyük problemlere adıyordu.
Thales, keza yılın süresini 365 gün olarak saptamış: güneşin (yaptığı devrin 720’de birine eşit olan)çapını ölçmüş; ekvatorun, dönencelerin) ve gönder dairesinin varolduklarını bilmiştir.Son olarak, ayın ışığının, güneşin aydınlığını yansıtmasından ileri geldiğini de söylemiştir. . Aynı Zamanda Nil nehrinin yükselmesinin rüzgara alt olduğunu bulmuştur. (Etesios rüzgarları nehrin aksine eserek onun denize dökülmesini engelliyorlarmış ve sular da taşıyormuş.)
Thales, tanrı Amon’un başrahibiyle ve firavun Amasis’le birlikte Büyük Piramid’i seyrediyormuş. Başrahip hükümdarının huzurunda bir yabancıyı şiddet duruma düşüreceğini düşünerek böylece sevinmiş:”Bilin bakalım,bu piramidin yüksekliği ne dek?” diye sorarak meydan kültürlü. Thales asasını alıp tam piramidin gölgesinin bittiği yerde kumun içine dikmiş.Bunu yaptıktan sonradan asayı, asanın gölgesinin uzunluğunu ölçmüş. Daha Sonra bir taş parçasının üstüne yaptığı kolay bir hesap işlemi, anıtın yüksekliğini meydana çıkarmış,280 dirsek.Firavun bu işe fazla şaşırmış.
Böylece Thales kendi adını taşıyan teoremi yani geometrik orantılar ilkesini bulmuş.Bu ilkeye tarafından Pareleller homolog orantılı dürüst parçalarını iki sekant üstünde keserler . Piramidin durumunda paraleller güneşin ışınlarıydı.Sekantlar ise sırasıyla asadan ve piramidin yüksekliğinden geçen çekül doğrultularıydı. Eldeki dört veriden ilk üçü (asanın gölgesi,piramidin gölgesi, asanın yüksekliği) bilinmekteydi: Orantıların sırrı doğru dördüncüsüde kolaylıkla bulunabildi.
Fakat Thales özellikle bir filozof ve bir bilgedi.Özdeyişeleri çok ünlüdür.Bir tartışma esnasında :Ölümün yaşamdan hiçbir farkı yoktur” der.Tartışanlardan biri sorar: Neye yaşamı seçtin öyleyse? Thales’in yanıtı şudur: İkisi aralarında hiçbir fark yoktu da ondan. Tekrar onun zekice yanıtlarını dinleyelim:
En eski olan nedir?
” Tanrı’dır ,başlangıcı yoktur çünkü”
Ya en güzel şey?
” Dünya,Tanrı’nın işidir o çünkü ”
Ya en büyük şey?
” Uzay,herşeyi içerir çünkü”
Ya en çabuk şey?
” Us her yere atılır çünkü”
Ya en zinde şey?
” Zorunluluk, herşeye boyun eğdirir çünkü”
Ya en bilge şey?
” Vakit, herşeyi öğrenip meydana çıkarır çünkü”
Ya en yaygın şey?
” Umut, hiç bir şeyi olmayan kimselerde bile kalır çünkü”
Ya en yararlı şey?
” Erdem, herşeyi iyi kullandırır çünkü”
Ya en zararlı şey?
” Musibet, herşeyi bozar çünkü”
Ya en kolay şey?
” Doğaya uygun olan şey; herşeyden ,hatta zevkten bile usanılır çünkü”
Ona en kuvvet şey diye sormuşlar.Kendini tanımak demiş.En basit şey nedir? demişler.Başkasına nasihat saptamak, demiş.Az görülen bir şey nedir? Demişler.Zorba bir hükümdarın yaşlanmışı,demiş. Mutszuluğa kolayca katlanmanın çaresini sormuşlar.Daha mutsuz düşmanların hallerine bakarak ,demiş.Erdemle yaşamanın çaresini sormuşlar. Başkalarında görüp ayıpladığımız şeyleri yapmıyarak ,demiş. Mutlu insan kimdir? demişler.Sağlığı yerinde ,zengin,yürekli,akıllı olandır, demiş. Çekicilik nereden kazanç? demişler.Yüzden yok ,iyi davranışlardan gelir,demiş.Şu öğütleri de vermiş sonra:
“Hileli kazançla zengin olma.Yakınlarına ve dostlarına söylediğin kötü sözler yüzünden mahkemelere düşmemeğe çalış. Ve unutma fakat sen anana,babana karşısında nasıl davranırsan,çocukların da sana karşısında böylece davranırlar.”
Öğüt niteliğindeki yurttaşlar arası hukuksal düşünceleri şunlardır;
– Çocuklarınızdan, sizin kendi ana babanıza gösterdiğiniz dek sevgi bekleyin.
– Acınmaktan çok, imrenme edilin.
– Güvendiğiniz şahısların sizi etkilemesine engel olun.(Kefaletin yoldaşı afet.)
– Zengin olun,lakin galibiyet için. Fena bir şekilde zengin olmayın.
– Başkalarını suçladığınız şeyleri kendiniz yapmayın.
– Tembellik hoşa gitmez. Zengin de olsanız aylaklık etmeyin.
– Herkese güvenmeyin.
– Ölçülü olun.
– Kendinize egemen olmamanız zarardır.
– Eğitim eksikliğine dayanmak zordur.
