Vedat Tek
Vedat Tek Biyografisi
Mimar Kemaleddin Bey ile birlikte Birinci Millî Mimarlık Akımı’nın öncülerindendir.
Vedat Tek, 1873 senesinde İstanbul’da doğmuştur. Tam adı Mehmet Vedat Tek’dir. Babası Girit’li Sırrı Paşa, annesi ise Türk edebiyatında ve musikisinde manâlı eserler ortaya koyan Leyla Saz Hanım’dır. Vedat Tek, orta öğrenimini Galatasaray Lisesi’nde yaptıktan daha sonra Paris’e öğrenim için gönderildi ve ilk olarak École Monge’u bitirdi; arkasından Julian Akademisi’nde fotoğraf ve heykel kurslarına katıldı. Bir süre Ecole Centrale‘de matematik eğitimi aldı. Paris Güzel Sanatlar Yüksekokulu‘nun sınavına girdi. 300 birey arasından 9. olarak, 1893 yılında, meşhur mimar Moyaux‘un atölyesinde mimarlık eğitimine başladı Ardındaki Ecole des Beaux Arts‘da mimarlık eğitimi aldıktan sonradan mezun oldu.
Mimarlık eğitimini tamamladıktan sonra ünlü ve geleneksel Roma Ödülü bursuna balmadığı için kabul edilmediği yarışmaya, katılmak için 1895’te Fransa Devlet Başkanı’nın özel izni ile katılabildi ve çalışması Légion d’Honneur (Iftihar Madalyası) nişanıyla ödüllendirildi; bir yıl Roma’da öğrenim fark etti
1897 yılında Türkiye’ye döndü. Sirkeci’de bir yazıhane açtı.
Vedat Tek, Türkiye’ye döndükten daha sonra Mimar Kemaleddin Bey ile birlikte Türk mimarisine yeni bir milli kimlik kazandırma çabalarına girişti. Mimar Kemaleddin Bey ile birlikte Birinci Millî Mimarlık Akımı’nın öncülerindendir.
Bağımsızlık mimarlığı sürdürürken 1899 yılında İstanbul Şehremaneti mimarlığına getirildi, Cemil Topuzlu Paşa’nın şehreminliği süresince “Heyet-i Fenniye Reisi” olarak çalıştı. Ertesi sene Sanayi-i Nefise Mektebi’nde mimarlık tarihi dersleri verdi. Sanayi Nefise Mektebi’nin birincil Türk hocalarından biridir.
1901 yılında Abdülhamit II‘in 25. tahta çıkma yıldönümü dolayısıyla imparatorlukta büyük bir üretim faaliyeti başlamıştı. Bu kapsamda Zeynep Hanım Konağı’nın “Darü’l Hayr” olarak tekrar düzenlenmesi işi Vedat Bey’e verildi. Yapılacak okula, 93 Harbi’nde şehit düşen askerlerin çocukları alınacak ve bir sanat sahibi olmaları sağlanacaktı. Vedat Bey, konağın dönüşümünü gerçekleştirdi.
1905 yılında Posta Telgraf Nezareti mimarlığı görevine getirildi. Postane-i Amire’nin yapım işi kendisine verildi. 1905-1909 arasında inşası süren bu bina, hayatının en manâlı projesi idi. Postane inşaatı devam ederken Sultanahmet’te “Defter-i Hakani” (Tapu ve Kadostro Müdürlüğü) binasının üretim işi de kendisine verildi.
Meşrutiyetin İlanı üstüne mahvolmuş durumdaki Meclis-i Mebusan binasının yenilenmesi ile görevlendirildi. Mimar Fossati göre eski Darülfünun için yapılmış olan bu yapıyı da büyük bir başarı ile yeniledi.
Ertesi sene 1909 yılında Sutan Abdülhamit II tahtan kesik; Mehmet Reşat sultan olmuştu. Yeni sultanın tahta geçtiği gün Mimar Vedat, Sermimar-ı Hassa (sarayın başmimarı) olarak görevlendirildi. Bu görevi baştan başa yirmi adet sarayın bakım ve yenileme işleri ile ilgilendi.
Vedat Tek, 1914 yılında saray başmimarı görevinden istifa ederek ayrıldı. Tekrar saray yapıları ile ilgilenmek üzere Emalk-i Hakani mimarı (padişah binaları mimarı) olarak çalışmaya başladı. Ama ertesi yıl Vahdettin VI. Mehmet’in tahta çıkması üzerine saltanat başkalaşım kuralları gereği bu görevinden alındı. Bu Nedenle altı yıl süren saray görevi son buldu.
1. Dünya Savaşı esnasında ise Harbiye Nazırı Enver Paşa kadar Harbiye Nezareti başmimarlığına atandı ve bu görevi üç sene sürdü.Bu görevi esnasında Sirkeci’deki Mesadet Hanı’nı (şimdiki Liman Hanı) Sultanın çocukları için yaptırdı; Haydarpaşa Vapur İskelesi’ni, Cemil Topuzlu Köşkü’nü, Moda İskelesi’ni, Fatih’teki Tayyare Şehitleri Anıtı’nı yaptı.
Vedat Tek’in üç kardeşinden Yusuf Razi Bey, Paris’te inşaat mühendisliği aydınlatılmış, İstanbul Şehreminliği, «Posta Telgraf Nazırlığı» ve «Nafia Nazırlığı» yapmış, devrinin ünlü isimlerinden biri olmuştur. Piyanist olan kız kardeşi Nezihe Beler, batı musikisi besteleri yapmıştır. Üçüncü kardeşi ise elektrik mühendisidir.
Vedat Tek zaman zaman mimarlık üstüne ve kent tasarımı sorunları üzerine yazılar da yazdı.
Vedat Tek, 1900 yılında, Musa Kazım Bey’in kızı Firdevs (Dino) Hanım ile evlendi. Bu evlilikten dört çocuğu; Nihat Vedat Tek, Selime Yekta Işıtan, Saadet Ejder ve Belkıs dünyaya gelmiştir. Oğlu Nihat Vedat Tek, Almanya’da aldığı mimarlık eğitiminin ardındaki babası ile iki taraflı çalışmaya başlamıştır.
Cumhuriyet’in ilanından sonra Ankara’ya çağrıldı. Atatürk için Gazi Köşkü’nü düzenledi. Sıhhiye Vekaleti için Ankara Palas planlarını hazırlarken 1925 yılında bu işin Mimar Kemaleddin Bey‘e devredilmesi ve parasının ödenmemesi onun için bir hüsran oldu. Siparişlerden ayrılarak Ankara’yı terk etti; İstanbul’a dönüp 1942’ye kadar bağımsızlık mimar olarak çalıştı. Birçok Nişantaşı’nda almak üzere o kadar fazla apartman yaptı. Kendisi de Teşvikiye’de 1928’de kendisi için yaptırdığı apartmanda yaşadı.
Vedat Tek, 1942 yılında İstanbul’da 69 yaşında ölmüştür. Mezarı Edirnekapı Şehitliği’ndedir.
Vedat Tek’in eserleri :
– Haydarpaşa Vapur İskelesi
– Moda Vapur İskelesi
– Ankara Palas
– Sirkeci Posta ve Telgraf Nezareti Binası
– Mahmud Paşa Köşkü (Moda, İstanbul)
– Halit Bey/ Nuri Paşa Yalısı (Yeniköy, Sarıyer, İstanbul)
– Defter-i Hakani (Tapu Kadastro Müdürlüğü) (Sultanahmet, İstanbul)
– Zihni Paşa Camii (Erenköy, İstanbul)
– Kastamonu Hükümet Konağı
– Sütlüce Mezbahası (Sütlüce, Beyoğlu, İstanbul)
– Vedat Tek Evi (Büyükada)
– Cemil Topuzlu Köşkü (Göztepe, Kadıköy, İstanbul)
– Defter-i Hakani
– Cumhuriyet Halk Müziği Fırkası Binası (II. TBMM Binası) (Kamu, Ankara)
– Tahir Han
– Rüştü Paşa Apartmanı, (İstiklal Caddesinde bulunuyor)
– Şark Tütün deposu
– Belediye Binası (Fatih, İstanbul)
– Tayyare Şehitleri Anıtı (Fatih, İstanbul)
– Hobyar Mescidi (Sirkeci, İstanbul)
– Özgürlük Tepesi
– İzmit Saat Kulesi
– Kazım Belli Tütün Deposu (Bursa)
– Şark (Nemlizade) Tütün deposu (Üsküdar, İstanbul.)
– Tarsus Belediye Tiyatrosu ve Gazinosu (Tarsus)
– Halid Ziya Uşaklıgil Apartmanı (Çemberlitaş, İstanbul)
– Tahir Han, (Galata, İstanbul)
– Leyla Saz Kabri, 1936, Edirnekapı Şehitliği, (İstanbul)
– Plato Apartmanı, 1939, (Nişantaşı, İstanbul)
